Özbek destanlarında ikilemelerin derlem temelli incelenmesi

Abstract

Bu araştırmada Özbek Türkçesine ait destanlarda ikilemelerin sıklık düzeylerini ortaya koymak, tespit edilen ikilemelerin yapısal ve anlamsal analizlerini, ayrıca ikilemelerin tasnifini yapıp hem anlamsal hem de söz dizimsel ve biçim bilimsel (sözcükbiçim ve sözlükbirim) yönleriyle incelenmesine katkı sağlamak, aynı zamanda ikilemelerin sözcük türünü, aldıkları eklere göre yüklendikleri anlamları, hangi sözcüklerle ne sıklıkta kullanıldıkları ortaya koymak amaçlanmıştır. Bu bağlamda Özbek Türkçesi ile ilgili altı destan, doküman incelemesi yöntemine dayalı AntConc 3.4.4 derlem programı kullanılarak incelenmiştir. İncelenen destanlara ait ikilemelerin kaç kere kullanıldığı, hangi eklerle kullanıldığı ve en sık hangi sözcük ile kullanıldığına ilişkin veriler içerik analizi türlerinden frekans analizi ile tespit edilmiştir. Altı destanda 744 adet ikileme olduğu tespit edilmiştir. İkilemelerin tamamı üç başlık altında verilmiştir. Verilen ikilemeler içerisinden en çok kullanılan 10 ikileme ayrıntılı olarak incelenmiştir. Destanlardan derlenen ikilemelerin sıklık düzeyine bakıldığında bazı ikilemelerin diğerlerine oranla daha fazla kullanıldığı sonucuna ulaşılmıştır. İkilemelerin anlamlarına bakarak bazı deneysel açıklamalar ve tahmin edilebilir genellemeler yapılabileceği saptanmıştır. İkilemelerin eş dizimlerine bakıldığında çeşitli türde sözcüklerle kullanıldığı ve ikilemenin anlamı üzerinde nasıl bir tesire sahip olduğu tespit edilmiştir.

This study aims to investigate the frequency level of reduplications in Uzbek epics, analyze structural and lexical aspects of the identified reduplications, classify the reduplications, make a contribution to their analysis from both lexical and syntactical and morphological aspects, reveal the word type of the reduplications, their meanings in accordance with the suffix they have, and how often they are used with certain words. Therefore, six epics in Uzbek language were analyzed with the method of document review through Antconc 3.4.4 corpus software. The data regarding how many times the reduplications in the epics were used, which suffixes they were used with and which word they were often used with were determined with the frequency analysis which is one of the content analysis methods. It was found that there are 744 reduplications in six epics. Most of the reduplications were presented under the three headings. The 10 reduplications which were mostly used among all the identified reduplications were analyzed in detail. Considering the frequency level of the reduplications compiled in epics, it was found that some reduplications were used more than the other reduplications. It was concluded that some experimental explanations and presumable generalizations could be made by means of analyzing the meaning of the reduplications. In addition, it was concluded that the reduplications were used with various word types, and how these word types could influence on the meaning of reduplications by analyzing the collacations of the reduplications.