Cumhuriyet Halk Partisi Keskin teşkilatı (1930-1950)

Abstract

Bu araştırma ile yeni Türkiye devletinin kuruluşundan gelişimine kadar her anında etkili olan Cumhuriyet Halk Partisi, o dönemde Ankara'ya bağlı Keskin ilçesinin CHP Keskin İlçe Teşkilatından elde edilen kaynaklar kullanılarak incelenmektedir. Keskin ilçesinin Cumhuriyet Döneminde 1930-1950 yılları arasında siyasal, ekonomik ve sosyal gelişimi ortaya konmaya çalışılmaktadır. Böylece Türkiye'de tek partinin etkili olduğu bu dönemde CHP'nin izlediği politikaların bölgesel olarak Keskin'de uygulamaları ve etkileri ortaya konmuş olacaktır. CHP taşra teşkilatlanması, Kurutuluş Savaşı ile birlikte kurulan Anadolu ve Rumeli Müdafaa-i Hukuk Cemiyeti (A-RMHC) teşkilatlarının CHP adıyla Türkiye genelinde örgütlenmesiyle oluşmuştur. CHP, taşra teşkilatlanmasıyla desteklediği politikaların uygulanmasını ve kontrolünü sağlamaktaydı. Böylece Cumhuriyet Dönemi bölgesel tarih incelemeleri için CHP taşra teşkilatlarının yerel faaliyetleri önemli bir yer tutmaktadır. Daha önceleri CHP'nin bölgesel olarak gelişmelere etkileri hakkında pek fazla çalışma bulunmamasına rağmen son zamanlarda CHP arşivinin araştırmacılara açılmasıyla birlikte bu alanda çalışmalar artmakta olup bu eserde daha önce incelenmemiş olan CHP Keskin İlçe Teşkilatının 1930-1950 dönemi faaliyetleri incelenmektedir. Kitabın birinci bölümünde CHP Keskin İlçe Teşkilatı, Keskin İlçe Teşkilatının Ankara İl Teşkilatı ile ilişkileri; CHP il kongre ve teftiş raporlarındaki Keskin ilçesi ile ilgili dilekler ve bu dileklere verilen cevaplar incelenerek hem Keskin'in ekonomik, sosyal ve siyasal gelişimi hem de CHP'nin izlediği yerel politikaların etkinliği ortaya konulmaktadır. CHP Keskin İlçe Teşkilatı ile merkez arasında yapılan yazışmalar ile kongre ve teftiş raporlarına bakıldığında, Keskin taşra teşkilatı üzerinde CHP merkez teşkilatlarının etkinliği görülmektedir. Ayrıca kongre ve teftiş raporlarına bakıldığında CHP Keskin ilçe kongrelerinde belirlenip CHP Ankara il kongrelerinde bulunan, Keskin'i temsil eden delegeler tarafından Keskin ile ilgili talep edilen dileklerin bildirilmekte olduğu, daha sonra bu taleplerin genel merkez tarafından ilgili kamu kurumlarına yönlendirilerek ilgili taleplerin giderilmeye çalışıldığı görülmektedir. Bu talepler Keskin'in sağlık, eğitim, tarım, hayvancılık, belediyecilik, ulaşım, iletişim, güvenlik vb. ihtiyaçlarını kapsamaktadır. Daha sonra yapılan il kongrelerinde istenen taleplerin genel merkez tarafından ihtiyacın önemine göre yapılıp yapılmadığı kongre raporlarında cevaplanmaktadır. Böylece kongre ve teftiş raporlarında Keskin ile ilgili önemli bilgilere ulaşılmakta olup ayrıca raporlardan Keskin ile ilgili ihtiyaçların genel olarak merkezce karşılandığı, bunun da taşra teşkilatlanmasının daha çok merkeziyetçi bir yapıya bağlı olmasından kaynaklandığı anlaşılmaktadır. Birinci bölümün sonunda sanayileşme ile birlikte büyüyen ve gelişen Keskin'e bağlı Kırıkkale nahiyesinin Keskin'den ayrılması ve CHP Kırıkkale İl Teşkilatının kurulması anlatılmaktadır. İkinci bölümde CHP'ye bağlı yan kuruluşlar incelenmektedir. Bu yan kuruluşlardan özellikle Türk Ocaklarının kapatılması ile birlikte Türk Ocaklarının yerini alan Halkevleri önemli bir yer tutmaktadır. Halkevlerinin kurulması ile amaçlanan hem daha çok insan kitlesine ulaşarak insanları parti bünyesine dâhil etmek hem de bölgenin kültürel ve sosyal olarak gelişimini sağlamaktır. Halkevleri daha çok CHP teşkilatlarıyla ortak hareket etmekteydi. Yönetimleri de CHP parti teşkilatının etkisinde bulunmaktaydı. Keskin CHP yan kuruluşları incelendiğinde Keskin Türk Ocağı kapandıktan sonra ilk olarak yerine Keskin Halkevi açıldığı, daha sonra Kırıkkale'nin giderek büyümesi ile birlikte ihtiyaca binaen Kırıkkale Halkevinin açıldığı görülmektedir. Bu Halkevlerinde daha çok sanat, kültür, edebiyat ve spor alanlarında çalışmalar yapılmakta olup Keskin halkının bu alanlardaki talep ve ihtiyaçları karşılanmaya çalışılmaktaydı. Keskin'de Halkevleri dışında Halkodaları, Kızılay, Himaye-i Etfal (Çocuk Esirgeme Kurumu), Tayyare Cemiyeti gibi yan kuruluşlar da bulunmakta olup Halkevlerinin ve bu yan kuruluşların yönetim ve idarelerinde daha çok CHP Keskin İlçe Teşkilatının etkili olduğu ve bu yan kuruluşların yöneticilerinin de parti üyelerinden seçildiği görülmektedir. Ancak çok partili hayata geçişle birlikte bu yan kuruluşların daha çok siyasi olarak kullanılmasından dolayı 1950'lerden itibaren iktidara geçen Demokrat Parti tarafından bu kuruluşlar kapatıldı ya da pasif hale getirildi. CHP'nin izlediği siyasal, ekonomik ve kültürel politikaların etkilerinin incelenmesinde CHP Keskin İlçe Teşkilatı bölgesel bir örnek oluşturarak izlenen politikaların taşrada nasıl uygulandığı tespit edilmektedir. Böylece Keskin'in gelişimi ve değişiminde CHP Keskin İlçe Teşkilatının ve Halkevleri gibi yan kuruluşların etkisi ortaya konulacaktır. Anahtar Kelimeler: CHP, Keskin, CHP Keskin İlçe Teşkilatı, Anadolu ve Rumeli Müdafa-i Hukuk Cemiyet, Keskin Halkevi, Kırıkkale Halkevi

The Republican People's Party (Turkish: Cumhuriyet Halk Partisi, CHP), effective in all process of new Turkish republic from its foundation to its development, is investigated in this research with the help of data acquired from the CHP Keskin District Organization in Keskin district, which had been provincial borders of Ankara at that time. It will be tried to analyse political, economic and social development of the Keskin district in the republican period between 1930 and 1950. By this way it will be revealed the practices and effects of the policies carried out by the CHP to the Keskin district. District organization of the CHP has been based on the Association for Anatolian and Rumelian Defence of National Rights (Turkish: Anadolu ve Rumeli Müdafaa-I Hukuk Cemiyeti, A-RMHC), founded with the War of Independence, organizing across the country under the name of CHP. CHP implemented its policies supported by its district organizations and gained control. That is why local practices of CHP's district organizations take an important place for regional history studies in the republican period. Although there have not been so many studies about the impacts of CHP regionally before; after allowing researchers to access to CHP archives in recent years, studies in this field have been increasing. In this study practices of CHP Keskin District Organization between the years of 1930 and 1950, which had never been studied before, will be analysed. The first part of the book comprises of CHP Keskin District Organization, relations of Keskin District Organization with Ankara Provincial Organization, requests about Keskin district in the CHP provincial convention and audit reports, and responses to the requests which would demonstrate not only economic, social and political development of Keskin but also impacts of CHP's local policies. Having looked at correspondence between CHP Keskin District Organization and centre, and convention and audit reports, it is seen the influence of CHP's central organizations on Keskin district organization. In addition, it can be seen from the convention and audit reports that the requests about Keskin were notified by the delegates representing Keskin in CHP Ankara provincial conventions, determined by CHP Keskin district conventions. After the notification, the central office transferred relevant demands to relevant public institutions to meet them. These demands consist of the requirements of health, education, agriculture, livestock, municipal services, transportation, communication, security, etc. In the next provincial conventions, the convention reports include whether the central office met the requirements with respect to the importance of necessities. Thus, it is possible to reach crucial information about Keskin from convention and audit reports. Furthermore, it is inferred from the reports that the requirements of Keskin were met by the central office in general resulting from the centralist understanding of district organization. At the end of the first part it will be discussed departure of Kırıkkale district from Keskin, which had been affiliated to Keskin before, its growth and development with industrialization, and the foundation of CHP Kırıkkale Provincial Organization. In the second part, it will be focused on subsidiary organs of CHP. Within these subsidiary organs especially the Community Centres (Turkish: Halkevleri) taking the place of Turkish Hearths (Turkish: Türk Ocakları) after its closing has an important role. The purpose of Community Centres was to integrate more and more people to the party by reaching the large masses, in addition to cultural and social development of the district. The Community Centres and CHP organizations were acting together generally. Its administration was also under the influence of the CHP organization. Having examined subsidiary organs of Keskin CHP, it could be seen that as a first step the Community Centre in Keskin was established after closing of Turkish Hearths in Keskin. Then the Community Centre in Kırıkkale was founded separately by virtue of necessities with growth of Kırıkkale. The Community Centres was rather concentrated on the fields of art, culture, literature and sports. By this way demands and requirements of Keskin people in these fields were tried to be satisfied. Besides the Community Centres, there were also other subsidiary organs in Keskin such as People's Rooms (Turkish: Halkodaları), the Red Crescent, the Association for Protection of Children (Turkish: Çocuk Esirgeme Kurumu [Himaye-i Etfal]), the Aeroplane Society (Turkish: Tayyare Cemiyeti) whose administration was affected by CHP Keskin District Organization, in addition to the selection of the administrators of those organs from the party members. After transition to multi-party system, as they had been used for the political purposes, those subsidiary organs were closed or passivated by the Democratic Party coming into power since the 1950s. In the examination of the impacts of political, economic and cultural policies of CHP, CHP Keskin District Organization has been setting a regional model to show how the policies were being implemented in the districts. In this way the influences of CHP Keskin District Organization and subsidiary organs like the Community Centres on the development and change of Keskin will be observed. Keywords: CHP, CHP Keskin District Organization, Anatolian and Rumelian Defence of National Rights, Keskin Community Centre, Kırıkkale Community Centre