19. yüzyılda Osmanlı coğrafyasında batılı ülkelerin nüfuz mücadelesi : Mısır örneği

Abstract

Büyük Britanya'nın Akdeniz ve uzak doğuda söz sahibi olmasından rahatsız olan Fransızlar, İngilizlerin gücünü kırmak, uzak doğuya giden yolları ele geçirmek ve bölgede etkili olabilmek için 1798 yılında Mısır'ı işgal etmiştir. Üç yıl Fransız işgali altında kalan Mısır, Osmanlı ve İngiliz müttefik kuvvetlerinin çabasıyla 1801 yılında geri alınmış ve Fransızlar Mısır'ı tahliye etmiştir. Böylece bu andan itibaren ortaya Büyük Britanya, Fransa ve Rusya'nın çıkarları doğrultusunda şekillendirmeye çalıştıkları Doğu Sorunu çerçevesinde bir Mısır meselesi ve Osmanlı Devleti'nin toprakları konusu çıkmıştır. Yunan ayaklanması üzerine Sultan II. Mahmut, isyanı bastıramayacağını anlamış ve Mısır Valisi Mehmet Ali Paşa'dan yardım istemiştir. İşte bu yardım sonrasında Mehmet Ali Paşa'nın gittikçe güçlenmesi ve hatta bir ara bağımsızlığını ilan etme düşüncesi içerisine girmesi olayı bambaşka bir yere taşımıştır. Artık sorun Mehmet Ali Paşa sorunu değil, Doğu sorunu çerçevesinde Osmanlı Devleti'nin yıkılması ve bundan doğacak çeşitli ve kritik sorunlardır. Avrupa devletlerinin büyük bir telaş ile Mehmet Ali Paşa'nın ayaklanmasına doğrudan müdahale etmelerinin sebebi budur. Müdahale sonrasında Mehmet Ali Paşa isyanı son bulmuş ve Padişahın bir fermanı ile Mısır valiliği kontrol altına alınmıştır. Ancak ferman Avrupa devletlerinin garantisi altına alınmıştır. Aslında Yakındoğu'daki güç dengelerini alt-üst etmemek adına Mehmet Ali Paşa yerinde bırakılmış fakat gücü ve yetkisi büyük oranda sınırlandırılmıştır. Mısır Meselesinin son aşaması ise Süveyş Kanalının açılması ve ardından Büyük Britanya'nın 1882'de Mısır'ı işgal etmesidir. Başlangıçta yapılamayacak bir proje gibi gördüğü için kanal işlerine eğilmeyen Britanya, kanalın açılmasından sonra Hindistan ve Akdeniz üzerinde Fransa'nın etkin olabileceği ihtimalinden korkmuştur. Bu suretle inisiyatifi eline almıştır. Anahtar Kelimeler: Süveyş Kanalı, Mehmet Ali Paşa, Mısır Sorunu, Mısır'ın İşgali, Ferdinand de Lesseps.

The French was disturbed by the economic development of the British in the Mediterranean and the far east. Therefore, the French, in order to break the British power, to conquer the roads to far east and to have the ascendancy of the region, occupied Egypt in 1798. After three years of the French occupation, Egypt was taken back by the Ottoman with the efforts of British allied forces in 1801. So the French withdrew from Egypt. From this moment on, the issue of the Egyptian Question ant the territory of the Ottoman State, in the framework of the Eastern Question that Great Britain, France and Russia have been trying to shape in line with their interests, came forward. Sultan Mahmut II, understood that he can not quell the rebellion and after asked for help from Mehmet Ali whose the Governor of Egypt upon the Greek Rebellion. After this helping, Mehmet Ali is getting stronger and he thought to declare his independence for a moment. These events carry the Egypt Question at a completely different place. Mehmet Ali Pasha is no longer a problem. The problem is the various and critical problems that will arise from the collapse of the Ottoman State in the framework of the Eastern Question. That is why the European states have to intervene directly with Mehmet Ali Pasha's uprising with a big flurry. After the intervention, Mehmet Ali Pasha'a revolt ended and the governor of Egypt was taken under control by a Sultan's Command (Ferman). However, the Command (ferman) was under the guarantee of the European states. In fact, Mehmet Ali Pasha was left in place in order to overcome the power balances in the Near East, but the power and authority were limited in large scale. The last process of the Egypt Question is the opening of the Suez Canal and then occupying Egypt from the Great Britain in 1882. Britain, not seeing the Suez Canal as a Project that can not be done at the outset, is afraid of the possibility that France might be active on India ant the Mediterranean after the Canal is opened. So Britain has taken the initiative on Egypt Question this time. Keywords: The Suez Canal, Mehmet Ali Pasha, The Egypt Question, The Occupation of Egypt, Lesseps.