Türkiye'de parlamentonun gelişim sürecinde çift meclis

Abstract

ÖZET Parlamento temsil esasına dayanan, çift ya da tek meclisten oluşan yasama organıdır. Halkın temsilcilerinden oluşan bir organ olarak, temsili demokrasiyle yaşıttır. Temsili demokrasinin anavatanı olan İngiltere, modern parlamentoların da ilk örneğini vermiştir. Parlamentoların oluşumu dönemlere ve ülkelere göre değişiklik göstermiştir. Sınırlı oy sisteminin yürürlükte olduğu dönemlerde parlamentolar belli bir servete sahip kişilerin seçtiği ve varlıklı kişilerden oluşan bir kurumdu. Ancak 19.yüzyılın ikinci yarısından sonra ve özellikle 20.yüzyıldan itibaren seçme ve seçilme hakkının kullanımında servet ve cinsiyet gibi sınırlamalar kaldırılmıştır. Bu durum parlamentoların toplumun farklı kesimlerini temsil ettiği organlar olmasını sağlayarak aynı zamanda yürütme karşısında güçlenmesini de sağlamıştır. Parlamentoların yapısı açısından iki model vardır: Tek meclisli ya da iki meclisli parlamento. Aristokratik geleneğe sahip ülkelerde, soyluların ayrıca temsilinin sağlanması zorunluluğu, halkın temsilcilerinden oluşan bir meclisin yanında ikinci bir meclisin varlığına neden olmuştur. İngiltere; Lordlar Kamarası ve Avam Kamarası ile bunun ilk ve en bilinen örneğidir. Federatif sistemlerde de, federe devletlerin temsili zorunluluğu, federal düzeyde iki meclisli bir yapıya yol açmıştır. Amerika Birleşik Devletleri; Senato ve Temsilciler Meclisi ile bunun en bilinen örneklerindendir. Aristokratik ya da federatif yapıda olmayan sistemlerde de iki meclisli parlamentolar görülmektedir. Bu sistemde amaç tek meclisin aşın yetkilerle donanmasına karşı ikinci meclisin fren görevi görmesini sağlamaktır. Böylece, yasama meclisini iki kanatlı kılarak, birbirlerini dengeleyen ve yasaların daha iyi bir süzgeçten geçip olgunlaştığı bir yapılanma gerçekleştirilmiştir. İki meclisli sistem; Osmanlı İmparatorluğunda Ayan Meclisi ve Mebusan Meclisi olarak karşımıza çıkmaktadır. 1876 Anayasasında düzenlenen bu sistemOsmanlı İmparatorluğunun yıkılışına kadar devam etmiştir. Kimi zaman padişahlarca Mebusan Meclisi feshedilmiş ancak ardından yurt içinden ve yurt dışından gelen baskılarla Mebusan Meclisi tekrar açılmıştır. Son Osmanlı Mebusan Meclisinin dağıtılmasının ardından ülke genelinde yapılan seçimler sonucunda Atatürk ve arkadaşlarınca Ankara'da Büyük Millet Meclisi kurulmuştur. Bu meclis tek yapılıdır. Ülke şartlan ve önceki örnekler kamuoyunun tek meclisli yapı tercih etmelerini sağlamıştır. 1921 Anayasasında ve Cumhuriyetin ilanından sonra 1924 Anayasasında da tek meclisli sistem uygulanmıştır. Kuvvetler birliğinin uygulandığı Türkiye Büyük Millet Meclisinde iki meclisli bir sisteme yer verilmemiştir. 1945 'ten sonra kamuoyunda yavaş yavaş çift meclis tartışmaları başlamıştır. Yapılan anketler, gazete ve dergilerde çıkan makalelerde çift meclisin faydalarından bahsedilmektedir. 1960 Askeri Müdahalesinden sonra yapılan anayasa çalışmalarında; çift meclis sistemine özellikle beklentilere cevap verecek bir çözüm olarak bakılmıştır. Türkiye Büyük Millet Meclisi 1961 Anayasası ile Cumhuriyet Senatosu ve Millet Meclisinden oluşan iki kanatlı bir yapıya kavuşturulmuştur. 12 Eylül 1980 askeri müdahalesinden sonra ise güçlü bir yasama amaçlanmış ve bu döneme kadar çıkan yasama ve yürütme ile ilgili sorunların kaynağının çift meclis sistemi olduğu belirtilerek 1960 döneminin tersi bir kamuoyu düşüncesi yaygınlaşmıştır. 1982 Anayasası tartışmalarında iki meclisli yapıdan uzaklaşmak gerektiğine karar verilmiştir. Neticede de Cumhuriyet Senatosu kaldırılmış ve tek meclisli parlamento benimsenmiştir. ıı

ABSTRACT A parliament is a body of legislature that consists of one or two Houses based on the principle of representation. Being a body of representatives elected by the public, the first parliament is as old as representative democracy. More precisely, England is not only home to the first modern parliament but also the cradle of representative democracy. The evolution of parliaments have varied over time and place. During times when a limited vote system was in effect, the parliament was an institution consisting of wealthy representatives elected by the wealthy members of the public. However, limitations to the vote, such as wealth and sex, were overthrown after the latter half of the 19th century, and especially after the early 20th century. Not only has this helped parliaments to become bodies representing different segments of the society, but it has also empowered them against executive power. Parliaments may be grouped into two: single-house and two-house systems. In countries where an aristocratic tradition prevails, the need for the noble to be represented has led to the presence of a second house besides the one consisting of the representatives of the public. The first and best-known example of this system is the House of Lords and the House of Commons in England. Similarly, in federations, the need for the federated states to be represented has led to the presence of a two-house structure. With its Senate and the House of Representatives, the United States is the best example for this. Two-house parliaments can also be seen in systems other than aristocracies and federations. Their aim has been to make the second house act as a brake in the event that the first house is given too much power. By doing so, they have ensured that the legislative body has two wings and that the laws undergo a thorough examination before their enforcement. mThe bicameral system was seen in the Ottoman Empire as well: The Lower (Mebusan Meclisi) and the Upper (Ayan Meclisi) Houses. Established with the 1876 Constitution, this system continued until the fall of the Empire. The Lower House was annulled by the Sultans several times, only to be re-opened owing to domestic and international pressure. Following the annullment of the Lower House for the last time and the general elections, Atatürk and his friends established the Grand National Assembly in Ankara. It was a parliament with a single house due to the conditions the country was in and the outcome of the previous examples. In the 1921 Constitution, and likewise in the 1924 Constitution shortly after the announcement of the Republic, the parliament adopted the single-house structure, not the bicameral system. After 1945, the public gradually started to discuss having two separate houses in the parliament. Polls, newspaper and journal articles started to support the two-house system. The Constitution preparations after the coup of 1960 made the bicameral system appear as the solution which would meet the expectations of the public. With the 1961 Constitution, The Grand National Assembly adopted the two-house structure and was divided into the Republican Senate and the House of People. This system continued until the coup of 12 September 1980, when a powerful legislation was aimed at. Unlike 1960, the public geared towards the single-house structure as they blamed the other system for the problems with legislation and execution. Thus, the 1982 Constitution moved away from the bicameral system, the Republican Senate was annulled and the single-house system was adopted. IV