Menkul kıymet derecelendirme yöntemleri ve pratik bir derecelendirme modeli uygulaması

Abstract

Derecelendirme kavramının sözlük anlamı bir şeyin veya kişinin sahip olduğu değerlerin kalite düzeylerinin ortaya konulmasıdır. Finans literatüründeki derecelendirme kavramı, yükümlü veya borçlunun ana para, faiz ve diğer eklenti yükümlülüklerini ödünç sözleşmesine uygun bir şekilde zamanında ve tam olarak ödeme isteği ve kabiliyetinin var olup olmadığını ve seviyesini belirlenmiş kriterler dahilinde ölçen bir araçtır.Derecelendirme işlemi belli bir süreci kapsamaktadır. Bu süreç, ödenmeme riskinin (default riski) göstergesi olarak tasarlanan analitik ve aynı zamanda subjektif bir süreçtir. Bu süreçte tespit edilen değerleme kriterleri, yatırım ve yatırım enstrümanının kalitesini, güvenirliliğini tespit için bağımsız bir yargıyı ifade eden ve gerek yatırımcılar ve gerekse diğer tüm taraflar için önemli bilgi kaynağıdır. Bu süreç sonucunda verilen derecelendirme notunun bir ?fikir?, ?yorum? ve ?gözlem? olduğu unutulmamalıdır. Yoksa ilgili alana yatırım yapma veya yapmama, ilgili kuruma borç/kredi verme ya da vermeme gibi kararlar vermez. Derecelendirme daha çok tavsiye niteliğinde olup danışmanlık hizmeti sunar ve yalnızca güvenilir olduğu sürece yatırımcıların karar alma sürecinde belirli bir değer kazanabilir.Derecelendirmede belirli kategoriler kullanılarak risk kategorize edilmekte ve bu risk düzeyi harf, sayı ya da bunların birleşimlerinden oluşan sembollerle (AAA, BB+, D) ifade edilmektedir. Genellikle üst dereceler ?Yatırım Kategorileri? olarak, daha riskli veya spekülatif özellikliler ise ?Risk Kategorileri? olarak ayrıştırılmıştır.Çalışmamızda önerilen derecelendirme modeli Türkiye şartları dikkate alınarak belirlenmiştir. Ülke riski, endüstri riski ve firma riski kategorize edilmiştir. Geliştirilen derecelendirme modelinde kullanılan değerlendirme kriterleri likidite, büyüme, borçluluk, kârlılık ve faaliyet döngüsüdür. Uluslararası derecelendirme kuruluşlarının formatları da bu kriterleri içermektedir. Bundan dolayı ülkemizde uygulanabilecek bir derecelendirme modeli olarak nitelendirilebilir. Türkiye gibi gelişmekte olan ülke ekonomilerinin çoğunda derecelendirme sistemi piyasaların gelişmesi, şeffaflaşması açısından önemli bir etken konumundadır.Anahtar kelimeler: Derecelendirme, Rating, Risk, Risk Derecelendirmesi, Şirket Derecelendirme, Ülke Riski, Firma Riski, Endüstri Riski.

Dictionary meaning of the rating is to put forth the quality levels of a thing or a person. The rating in financial literature is a tool measuring whether a liable or debtor wants and is capable to pay his/her capital, interest and other extra debts timely and consummately according to loan contract and its extent under specific criteria.The rating involves a particular process. This process is an analithic and also subjective process designed as a sign of default risk. The evaluation criteria established in this process express an independent judgement for determining the quality and reliability of investment and investment tool they are also important source of information for both investers and all other parts. It should not be forgot that the mark of rating in the end of this process is an ?opinion?, ?comment? and ?observation?. It does not decide whether to invest in relevant field or to lend loan/credit to relevant corporation. Rating provides counselling service in the basis of advise and can gain value in decision-making process of investers only when it is reliable.Risk is categorised by using specific categories in rating and this level of risk is expressed with letters, numbers and symbols made up of their mixture (AAA, BB+, D). Generally top grades are discerned as ?Investment Categories? and more risky and speculative characteristics as ?Risk Categories?.The model of rating proposed in our study has been defined by taking conditions of Turkey into consideration. Country risk, industry risk and firm risk are categorised. Evaluation criteria used in developed rating model are liquidity, growing, indebtedness, profitableness and activity circle. International rating corporations? formats also include these criteria. So it can be considered as a rating model which can be practiced in our country. Rating system is an important factor for development and transparency of markets in economies of many developing countries like Turkey.Key words: Rating, Risk, Risk Rating, Corporate Rating, Country Risk, Firm Risk, Industry Risk.