Sâʾilî-i Şîrâzî ve Târîḫ-i âl-i ʿOsmânî'si (İnceleme – metin – çeviri)

Abstract

Bu çalışmada, XVI. asır şairlerinden Sâ?ilî-i Şîrâzî'nin, tek nüshasına ulaşabildiğimiz Târî?-i Âl-i ?Oåmânî adındaki manzum eseri üzerinde durulmuştur. Söz konusu eser, Osman Gazi dönemi savaşlarının ve kahramanlıklarının anlatıldığı epik bir manzume olmakla birlikte, yer yer öne çıkan felsefî, ahlakî ve eğitici yönüyle de önem arzetmektedir. Sâ?ilî'nin bu eseri, nazım şekli ve vezin bakımından Firdevsî'nin Şâhnâme'siyle benzerlik gösterdiği gibi kullanılan unsurlar da hemen hemen aynıdır. Şâhnâme'nin çatısını oluşturan efsanevî kahramanlar, mitolojik unsurlar ve bazı terkipler benzer anlatımlarla Sâ?ilî'nin eserinde de karşımıza çıkmaktadır. Oysaki bu iki eserin konusu birbirinden farklı olup, birisi tarih öncesi zamanlardan başlayıp Arap istilasına kadar gelen İran tarihini anlatan ulusal bir destan, diğeri ise yalnızca bir hükümdarın hayatının ve yaptığı savaşların anlatıldığı manzum bir tarihtir. Sâ?ilî'nin Târî?-i Âl-i ?Oåmânî'sini bu tarzdaki diğer eserlerle kıyasladığımızda söz konusu eserin gerek dili gerekse de içeriği açısından önemli bir mesnevî olduğunu, başka bir eserin gölgesinde kalmayıp kendine has bir tarzının olduğunu rahatlıkla söyleyebiliriz. Sâ?ilî, Anadolu'ya II. Bâyezîd'in saltanatı döneminde gelmiş, onun ölümü üzerine Yavuz Sultan Selîm ile Kanûnî Sultan Süleymân dönemlerini idrak etmiş bir şairdir. Henüz Anadolu'ya gelmeden önceki yaşamı hakkında, kendisinin gerek Divân'ının dibaçesinde gerekse de Târî?-i Âl-i ?Os_mânî'sindeki ayrıntılı ifadelerinin dışında, elimizde pek fazla bilgi bulunmamaktadır. Zaten hayatı hakkında bilgi veren sınırlı sayıdaki eserler de Anadolu'da yazılmıştır. XVI. asır ve sonrasında İran'da yazılan tezkirelerden sadece Lugat-nâme, Ferheng-i So?enverân ve E?-?erîa, Sâ?ilî'den söz etmiştir. Bu da bize şairin İran'da iken çok ünlü olmadığını düşündürmektedir.

In this study, a poem work named Tarikh-e Al-e Osmani, of which only one copy exists, by the poet Saeli-ye Shirazi, who was one of the poets of XVI century, is analyzed. This work, along with being an epic poem about Osman Ghazi-era wars and heroism, is also important in philosophical, moral and educational aspects that stand out in some parts of the work. This work of Saeli is similar to Ferdowsi's Shahnameh in terms of verse form and meter and the material used in the two works is almost the same. Legendary heroes, mythological elements, and some of the compositions that make up the framework of Shahnameh are also seen in Saeili's work with similar narratives. However, these two works are different from each other; one is a national epic that tells the history of Iran from prehistoric times to the Arabian invasion, and the other is a verse history of the life of only one ruler and the wars he has made. When we compare Saeli's Tarikh-e Al-e Osmani with other works of this kind, we can easily say that the work is an important masnavi in terms of both the language and the content, not shadowed by another work but has its own style. Saeli is a poet who came to Anatolia during the reign of Bâyezid II and observed the periods of Selim the Resolute and Suleiman the Magnificent upon his death. There is not much information about his life before coming to Anatolia, except for his detailed statements in the preamble of his Diwan (collected poems) and in the Tarikh-e Al-e Osmani. The limited number of works that give information about his life are also written in Anatolia. Only Logat-name, Ferhang-i Sokhanvaran and Az-Zaree'a mentioned Saeli' among the tezkires (collection of biographies) written in Iran in and after the XVIth century. This leads us to think that the poet was not very famous when he was in Iran.