Kanser hastalarında psikolojik faktörlerin tedavi uyumuna etkileri

Abstract

Amaç: Kanser günümüzde en önemli sağlık problemlerinden biri olup sadece ölümcül bir hastalık değil; aynı zamanda hastalarda ve hasta yakınlarında ciddi psikolojik stres oluşturan bir hastalıktır. Kanser hastalarında tedavi uyumsuzluğu, olumsuz klinik sonuçların ortaya çıkmasına, mortalite riskinde artışa ve yaşam kalitesinde azalmaya yol açtığından, tedavi uyumu hastaların tedavi başarısında önemli bir yer tutmaktadır. Bu çalışmada amacımız, yeni tanı alan kanser hastalarının ve onlarla birincil olarak ilgilenen hasta yakınlarının anksiyete, depresyon, kansere ilişkin tutumlarını (kanser damgası) değerlendirmek ve bu psikolojik faktörlerin tedavi uyumuna etkilerini araştırmaktır. Gereç ve Yöntem: Çalışmaya 01.11.2020-01.05.2021 tarihleri arasında Kırıkkale Üniversitesi Tıp Fakültesi Tıbbi Onkoloji Polikliniği'ne başvuran intravenöz kemoterapi tedavisi planlanan 50 yeni tanı kanser hastası ve onlarla birincil olarak ilgilenen 50 hasta yakını dahil edildi. Yeni tanı kanser hastalarına kişisel bilgi formu, Beck Anksiyete Ölçeği, Beck Depresyon Ölçeği, Kansere İlişkin Tutumları (kanser damgası) Ölçme Anketi-Hasta versiyonu ve hasta yakınlarına Beck Anksiyete Ölçeği, Beck Depresyon Ölçeği, Kansere İlişkin Tutumları (kanser damgası) Ölçme Anketi – Toplum versiyonu uygulandı. Ek olarak kanser hastaları psikiyatri hekimi tarafından klinik görüşme ile değerlendirildi. Hastalar kemoterapi tedavileri tamamlanana kadar prospektif olarak takip edildi. Tedavi bitiminde araştırmacı tarafından kayıt altına alınan tıbbi veriler kullanılarak Medication Possesion Ratio (MPR) hesaplandı. Bulgular: Kanser hastalarının yaş ortalaması 59,78±12,98 saptandı. Hastaların %52'si kadın, %48'i erkek idi. Hastaların %38'inde depresyon belirtileri, %38'inde anksiyete belirtileri görülürken; %40'ının da kansere ilişkin tutumlarının (kanser damgası) olumsuz olduğu saptandı. Hasta yakınlarının %28'inde depresyon belirtileri, %30'unda anksiyete belirtileri görülürken; %28'inin de kansere ilişkin tutumlarının (kanser damgası) olumsuz olduğu bulundu. Psikiyatri hekimi tarafından yapılan klinik görüşme ile hastaların %26'sında major depresif bozukluk, %8'inde uyku bozuklukları, %6'sında anksiyete bozuklukları tespit edildi. Hastaların %70'inde tedavi uyumu yüksek olarak saptandı. Hastaların sosyodemografik ve klinik özellikleri ile tedavi uyumu karşılaştırıldığında, aralarında anlamlı bir fark saptanmadı. Tedavi uyumu düşük olan grupta, tedavi uyumu yüksek olan gruba göre hastaların ve hasta yakınlarının depresyon belirtileri, anksiyete belirtileri ile kansere ilişkin olumsuz tutumlarının (kanser damgası) daha yüksek olduğu saptandı(p<0,001). Hasta ve hasta yakınlarında kanser damgasının birlikte görüldüğü grubun tamamı, düşük tedavi uyumu gösterirken; sadece hastalarda kanser damgasının olduğu grup ise tedavi uyumu yüksek olan grupta daha sık saptanmıştır(p<0,001). Tedavi uyumu düşük olan grupta, tedavi uyumu yüksek olan gruba göre MDB tanısı alan kanser hastası yüzdesinin daha yüksek olduğu tespit edildi (p<0,001, RR=5,692). MPR değerleri ile KİTÖ-Toplum puanları arasında negatif yönde ve yüksek düzeyde korelasyon görülürken; hasta BAÖ, hasta BDÖ, KİTÖ-Hasta ve hasta yakını BDÖ puanları arasında negatif yönde ve orta düzeyde korelasyon; hasta yakını BAÖ puanları arasında negatif yönde ve zayıf düzeyde korelasyon saptandı. Tedavi uyumu ile ilişkili faktörlerin, çok değişkenli lineer regresyon analizine göre; KİTÖ-Toplum versiyonundaki 1 birimlik artışın, MPR değerinde 0,054 birim azalmaya neden olacağı tespit edildi(p=0,009). Sonuç: Çalışmamızda kanser hastalarında ve hasta yakınlarındaki kanser damgası, depresyon ve anksiyete gibi psikososyal bozuklukların, kanser hastalarında tedavi uyumunu olumsuz yönde etkilediğini tespit ettik. Hasta yakınlarında kanser damgasının, hastalardaki tedavi uyumsuzluğu için potansiyel risk faktörü olabileceğini saptadık. Çalışmamızın sonuçlarının, kanser hastalarında tedavi uyumunu iyileştirmeye yönelik çok merkezli, geniş kapsamlı çalışmalara yol gösterici nitelikte olacağına inanıyoruz. Anahtar Kelimeler: Tedavi uyumu, Kanser, Depresyon, Anksiyete, Kanser damgası, Hasta yakını.

Objective: Cancer is one of the most important health problems today and is not only deadly disease, but also a disease that causes serious psychological stress in patients and their caregivers. Medication adherence has an important place in the success of treatment in cancer patients, because medication non-adherence leads to negative clinical outcomes, an increase in the risk of mortality and decrease in the quality of life. In this study, our aim is to evaluate their attitudes of anxiety, depression and attitudes toward cancer (cancer stigma) in newly diagnosed cancer patients and their family caregivers caring for them primarily and to investigate the effects of these psychological factors on patients medication adherence. Materials and Methods: The study included 50 newly diagnosed cancer patients who were planned for intravenous chemotherapy treatment applied to Kırıkkale University Faculty of Medicine, Medical Oncology Polyclinic between 01.11.2020 and 01.05.2021, and 50 family caregivers primarily interested in them. Patient personal information, Beck Anxiety Inventory, Beck Depression Inventory, Questionnaire for measuring attitudes toward cancer (cancer stigma) – patient version for newly diagnosed cancer patients, and to family caregivers Beck Anxiety Inventory, Beck Depression Inventory, Questionnaire for measuring attitudes toward cancer (cancer stigma) –community version is applied. In addition, cancer patients were evaluated by a psychiatrist through clinical interview. Patients were followed up prospectively until the completion of chemotherapy treatments. Medication Possession Ratio (MPR) was calculated using the medical data recorded by researcher at the end of the treatment. Results: The mean age of cancer patients was 59,78±12,98 years. 52% of the patients were female and 48% were male. While 38% of the patients had depression symptoms and 38% had anxiety symptoms; it was determined that 40% of them had negative attitudes toward cancer (cancer stigma). While 28% of the family caregivers had depression symptoms and 30% had anxiety symptoms; it was found that 28% of them had negative attitudes toward cancer (cancer stigma). Major depressive disorder was found in 26% of the patients, sleep disorders were found in 8%, and anxiety disorders were found in 6% of the patients with clinical interview made by the psychiatrist. Medication adherence was found to be high in 70% of the patients. When the sociodemographic and clinical characteristics of the patients and medication adherence were compared, no significant difference was found between them. It was determined that the patients and family caregivers had higher levels of depression symptoms, anxiety symptoms, and negative attitudes toward cancer (cancer stigma) in the group with low medication adherence compared to the group with high medication adherence(p<0,001). While the whole group in which the cancer stigma of the patient and caregivers are seen together, showed low medication adherence; on the other hand, the group in which the cancer stigma was found only in patients was found more frequently in the group with high medication adherence(p<0,001). It was determined that the percentage of cancer patients diagnosed with MDD was higher in the group with low medication adherence compared to the group with high medication adherence (p<0,001, RR=5,692). While there was a negative and high level correlation between MPR values and Questionnaire for measuring attitudes toward cancer-community version scores; a negative and moderate correlation between patient BAI, patient BDI, Questionnaire for measuring attitudes toward cancer-patient version and caregiver BDI scores; a negative and weak correlation was found between caregiver BAI scores. According to multivariate linear regression analysis of factors associated with medication adherence; it was determined that a 1-unit increase in the Questionnaire for measuring attitudes toward cancer-community version would cause a 0.054-unit decrease in the MPR value(p=0.009). Conclusion: In our study, we found that psychosocial disorders such as cancer stigma, depression and anxiety in cancer patients and their family caregivers negatively affect medication adherence in cancer patients. We found that cancer stigma in family caregivers may be a potential risk factor for medication non-adherence in patients. We believe that the results of our study will guide multicenter, comprehensive studies to improve medication adherence in cancer patients. Keywords: Medication adherence, Cancer, Depression, Anxiety, Cancer stigma, Family caregiver.