Bursalı İbrahim Râzî Dîvânı'nın bağlamsal dizin ve işlevsel sözlüğü

Abstract

Türk Edebiyatının XIII. yüzyılda başlayan ve XIX. yüzyıla kadar devam ettirdiği Klasik Türk Edebiyatı evresi sayısız kültürel mirası bugünlere taşımıştır. Kültürel mirasın kalmasında yazılı eserlerin payı oldukça geniştir. Klasik Türk Edebiyatı özelinde ise bu büyük pay dîvânlara aittir. Klasik Türk Edebiyatının temelini oluşturan dîvânlar yazıldıkları yüzyıllar hakkında geniş bilgiler barındırmaktadırlar. Geçmişin tozlu sayfalarına ışık tutan dîvân sahiplerinden birisi de Bursa'da doğmuş ve hayatını orada idame ettirmiş Mevlevî bir şair olan Bursalı İbrahim Râzî'dir. Klasik Türk Edebiyatı'nın son yüzyıllarında doğan ve eserini bu yüzyıllarda kaleme alan Bursalı İbrahim Râzî son dönem şairlerden sayılmaktadır. Yazdığı eserin diline bakılacak olursa iyi bir eğitim aldığı düşünülen Bursalı İbrahim Râzî, kendi yüzyılında tanınan bir şair olamamıştır. Yaşadığı yüzyıl değerlendirildiğinde Klasik Türk Edebiyatı sahasında en çok şairin var olduğu yüzyıla denk gelen şair, kendi yüzyılında sivrilerek tanınmayı başaramamıştır. Unutulmuş, ulaşılmayan, keşfedilmeyi bekleyen içerisinde Türk kültüründen parçalar barındıran sayısı tam olarak bilinmeyen onlarca eserden birisi olan Bursalı İbrahim Râzî Dîvân'ı Dr. Öğr. Üyesi Mehmet Elaldı tarafından okunmuş ve Türk kültürü mirasına kazandırılmıştır. Klasik Türk Edebiyatı sahasında muhtelif çalışmalar mevcuttur. Çalışma, kelimelerin bağlamlı dizin ve işlevsel sözlüğünün tespiti esasına dayandığı için TEBDİZ (Tarih ve Edebiyat Metinleri Bağlamlı Dizin ve İşlevsel Sözlüğü) isimli projenin sistem altyapısı ve kolaylığından faydalanılmıştır. Eserdeki şiirlerin söz varlığı, şiirlerdeki kelimelerin farklı kullanımları ve anlam katmanlarının tespit edilerek bağlamlı dizin ve işlevsel bir sözlüğün oluşturulması ve bu sayede şairin kısa bir poetikasının verilmesi çalışmanın genel amacıdır. Kelimenin temel anlamının yanı sıra bağlamsal anlamı da verilerek hazırlanan bu sözlük, metin tahlili çalışmalarından farklı olarak edebî metinlerin zenginliğini gözler önüne sermesi bakımından önem arz etmektedir. Bu çalışma ile şairin dil ve üslubunun yanı sıra, mana zenginliğindeki özgünlüğünün ortaya konması hedeflenmiştir. TEBDİZ sistemi ile elde edilen sözlükten sonra şairin kelime kullanımından yola çıkılarak eserinde kullandığı "ayetler, hadisler, deyimler, atasözleri, kalıp ifadeler, ikilemeler, tamlamalar, edatlar, bağlaçlar, ünlemler, fiiller ve birleşik fiiller" detaylıca incelenmiş tablolar ve veriler ile desteklenmiştir.

The Classical Turkish Literature phase, which started in the 13th century and continued until the 19th century, has brought countless cultural heritages to today. The written works have quite a large share in the transfer of cultural heritage. In Classical Turkish Literature, this great share belongs to the divans. The divans, which form the basis of Classical Turkish Literature, contain extensive information about the centuries they were written. One of the owners of the divan who sheds light on the dusty pages of the past is Ibrahim Razi from Bursa, a Maulawi poet who was born in Bursa and lived there. Ibrahim Razi from Bursa, who was born in the last centuries of Classical Turkish Literature and wrote his work in these centuries, is considered one of the last period poets. Ibrahim Razi from Bursa, who is thought to have received a good education by looking at the language of the work he wrote, could not be a well-known poet in his century. Considering the century he lived in, the poet, which coincides with the century in which the most poets existed in the field of Classical Turkish Literature, failed to be recognized by being prominent in his own century. The Divan by Ibrahim Râzi from Bursa, one of the tens of forgotten, unreachable, and waiting to be discovered works containing pieces of Turkish culture, whose number is not known exactly, was read by Dr. Lecturer Mehmet Elaldı and brought to the Turkish cultural heritage. There are various studies in the field of Classical Turkish Literature. Since the study is based on the determination of concordance and functional glossary of words, the system infrastructure and ease of the project named TEBDIZ (Concordance and Functional Glossary of Historical and Literary Texts) has been utilized. The general purpose of the study is to determine the vocabulary in the poems, the different uses of the words in the poems and the layers of meaning and to create a concordance and a functional glossary, and thus to give a short poetics of the poet. This dictionary, which is prepared by giving the contextual meaning as well as the basic meaning of the word, is important in terms of revealing the richness of literary texts, unlike text analysis studies. With this study, it is aimed to reveal the poet's language and style, as well as his originality in the richness of meaning. After the dictionary obtained with the TEBDIZ system, "verses, hadiths, idioms, proverbs, stereotypes, reduplications, phrases, prepositions, conjunctions, exclamations, verbs and compound verbs" used by the poet in his work were examined in detail and supported by tables and data.