Jön Türk basınında Dinî zeminde muhalefet

Abstract

Batıdan bir hürriyet ve aydınlanma hareketi olarak gelip İttihad-Terakkî’nin de ortaya çıkmasına zemin hazırlayan Jön Türklük ifadesi daha ziyade II. Abdülhamid dönemi siyasi muhalefet hareketleri için kullanılmıştır. Sadakat kavramını öne çıkarıp bu sıfata sahip gördüğü kişileri daha iyi eğitimli bürokrat ve subayların önüne geçiren II. Abdülhamid rejimine muhalefet ve bu rejimin yerine meşrutî bir rejim kurma arzusu Jön Türklüğün ortak noktası olmuştur. Jön Türk eylemleri 1889'dan sonra yüksek okul öğrencilerinin muhalefetine dönüşüp 1894’te bürokrat, subay ve ulemanın da katılımıyla iyice genişlemiştir. 1878-1908 döneminde Osmanlı siyasî düşünceleri ve tartışmaları daha ziyade Jön Türk basınından takip edilebilmektedir. Bu basın da tıpkı Jön Türklük gibi homojen olmamış ve aynı örgütün resmi organlarında dahi birbirine zıt tezler savunulmuştur. Jön Türk gazete ve mecmuaları 100’e ulaşan sayılarıyla çok değişik yelpazede faaliyette bulunmuşlardır. 1908 devrimine karşı “şeriat isteriz” diye ayaklanıldığı sırada Jön Türk basınında dinî zeminde muhalefet yapan yayınlar da vardı. Jön Türk basınında dinî zeminde yapılan muhalefetin karakteristiğini 1896’da Cenevre’de yayınlanan Ezân ile 1897’de Kahire’de yayınlanan Kânûn-ı Esâsî’de gözlemlemek mümkündür.

Jön Turkishness which came as a action of freedom and illumination from West and generated too İttihad-Terakkî rather is name of actions of political dissidence in period of Abdülhamid II. Dissidence to regime of Abdülhamid II which put forward concept of fidelity and advanced thus persons from better educated bureaucrats and officers, and wish of constitutionalism become common point of Jön Turkishness. Actions of Jön Turk turned to dissidence of undergraduates from 1889; expanded thoroughly with participation of bureaucrats and officers and ulema in 1894. Ottoman political thoughts and discussions can have been followed in the period of 1878-1908 rather from press of Jön Turk. This press too not homogeneous same Jön Turkishness and opposite thesises was defended even in the official organs of same organization. Periodicals and newspapers of Jön Turk be actived with near to hundred numbers in various fan. There are too publications which were opposed on religious ground in the press of Jön Turk when revolt with wish of the Shari‘a against revolution of 1908. The characteristic of dissidence on religious ground in the press of Jön Turk can be observed in the Ezan which was produced in 1896 Geneva and Kânûn-ı Esâsî which was produced in 1897 Kahire.