Osmanlı Mukataa Yönetim Organizasyonunda Yeni Bir Model: Timar Alanlarının Mukataalaştırılma Süreci ve Malikâne Olarak Satışa Çıkarılan İlk Haslar

Abstract

Osmanlı maliyesinde, bir taraftan vergi kaynaklarının durumunun iyileştirilmek istenmesi, diğertaraftan uzun süreli ve yıpratıcı savaşlar nedeniyle sıkıntısı çekilen nakit ihtiyacına kaynak sağlamakamacıyla, genelde 1-3 yıl olarak tasarlanan iltizam sistemindeki bu sınırlı süre kaldırılarakmukataaları tasarruf edenlerin hayat sürelerine endekslenen malikâne sistemine geçilmişti. Bir vergikaynağının malikâne olarak satılabilmesi için onun bir mukataa statüsünde olması, yani merkezîhazineye ait sayılan gelir kaynakları arasında olması gerekiyordu. Devlete ait olan mukataalar dahavâss-ı hümâyûna dâhil olan yani timar alanları dışında kalan gelir türleriydi. Ancak devletmaliyesinin bir darboğaz içine girerek sıkıntıya düşmesi ve timar sisteminin bozulması neticesindetimar alanları mukataaya dönüştürülmeye başlanmıştır. Timar alanlarının mukataalaşmasındankastedilen ise, has, zeâmet ve timar adlı dirliklerden elde edilen ve mahallinde tahsis oluna gelengelirlerin giderek merkezî hazine gelirleri arasına dâhil edilmesidir. Çalışmamızda, Osmanlımaliyesinde malikâne sistemine geçilmesinin hemen ardından, timar alanları içerisinde yer alan vehas olarak adlandırılan dirliklerin mukataaya dönüştürülmesi süreci ve bu hasların ilk satışına dairbilgiler arşiv kaynaklarındaki kayıtlardan elde edilen veriler bağlamında değerlendirilecektir.

In the Ottoman finance, in order to improve the situation of tax resources from one side andto provide funds to the cash need which is suffered from long-term and weary wars from the otherside, this limited period in the system of irrigation, which is generally designed as 1-3 years, wasabolished and the mukataa were switched to the manor system indexed to the life span of those whosaved. In order for a tax source to be sold as a manor, it had to be a mukataa status, that is, amongthe sources of income that belonged to the central treasure. The state-owned mukataa were also thetypes of income that were included in the “havâss-ı hümâyûn”, ie, except for the manorial areas.However, as a consequence of the collapse of the state finances and the deterioration of the manorialsystem, the thimble fields began to be transformed into mukataa. The intention of the manorial areasare to include in the central treasury revenues the proceeds from the so-called “has”, “zeâmet” and“timar” (manorial), which are allocated in the local area. In this study, immediately after thetransition to the Ottoman government in the manor system, manorial areas located within andconverting mukataa those named “dirlik” as unique processes and it has the will be considered in thedata context obtained from records in data archival sources about the first sale.