Tabîbnâme adlı tıp eserindeki bitkilerle divan şiirinde geçen bitkilerin mukayesesi

Abstract

Anadolu sahasında 14.yy.dan itibaren çeşitli tıp kitapları yazılmış ayrıca Arapça ve Farsça tıp metinlerinden çeviriler kaleme alınmıştır. Bunlardan birçoğu da 'alternatif tıp' 'halk hekimliği' olarak adlandırabileceğimiz türden eserlerdir. Bu eserler birer tıp metni olmasının yanı sıra zengin bir kültüre sahip olan dilimizin söz varlığını ortaya koyması ve edebiyatımıza kaynaklık etmesi hususunda önem arz etmektedir. Çalışmamızda 12.yüzyıla ait Büyük Selçuklular Dönemi'nde yazılan Tabîbnâme adlı tıp metninden hareketle hemen her konuyu, son derece zengin bir muhtevâ çeşitliliği içerisinde işleyen divan şairlerimizin yaşadıkları dönemde revaçta olan tedavi yöntemlerinin onların şiirlerine nasıl yansıdığına değinilmiştir. Divan şairleri, bitkilerden ve onların çeşitli özelliklerinden ilham alarak onlardan estetik bir malzeme olarak yararlanmışlardır. Şiirlerinde çeşitli hastalıklara ve bu hastalıkların tedavi yöntemine, tedavi amaçlı kullanılan bitkiler ile onların şifa özelliklerine; hatta nasıl ve ne ölçüde kullanılacaklarına değinmişlerdir. Âşığı onulmaz bir aşk hastası olarak gören, sevgiliye kavuşamamaktan dolayı hasta olan divan şairleri, bitkilerin renk, biçim ve kokularının yanı sıra şifa yönleri üzerinde de durmuş ayrıca ele alınan bitki ile yine sevgili, âşık, rakip arasındaki çeşitli ilgilere değinilmiştir. Bunu yaparken de hangi hastalığın tedavisinde hangi bitkilerden yararlanıldığına dair bilgiler vermişlerdir. İşte bu beyit örneklerinin tespiti sadece kültürümüz, edebiyatımız açısından değil aynı zamanda tababet (ot, çiçek, meyve, yapraklar vb.) açısından da önemli bir çalışmadır. Çalışmamızda Tabîbnâme adlı eser transkribe edilerek içeriği belirlenmiş, hastalıklar ve şifa hususunda ne gibi halk inanışları, tedavi yöntemleri olduğu tespit edilmiştir. Kullanılan bitki, çiçek gibi tabiat unsurlarının divan şiirinde nasıl kullanıldığı örneklerle ortaya konulmuştur. İnsanı konu eden tıbbî bir eser ile edebî eserlerin mukayese edilmesinin farklı bir bakış açısı geliştireceğini, divan edebiyatının sosyal hayatla olan alakâsını da ortaya koyacağını düşünmekteyiz. Anahtar kelimeler: Klâsik Türk Şiiri, halk hekimliği, şifalı bitkiler, çiçekler, meyveler

As from fourteenth century, various medicine books have been written besides the translations from Arabic and Persian texts were put down on paper. Most of these are the books which are called "alternative medicine" or "folk medicine". These works are significant medicine books and also they have importance on putting forward of vocabulary in our language and in terms of being sources to our literature. In our study; based on "Tabîbnâme" which is a medicine text that belongs to 12th century and written in the age of Great Seljuk Empire, how the treatment modalities being in demand in their own age reflect on the poems by Ottoman poets discussing almost every subject in the most prosperous content diversity is mentioned. The Ottoman poets benefited from plants and various features of them as an aesthetic material by getting inspiration from them. In their poems; they touch upon various diseases and the methods of these diseases, the plants that is used with the aim of treatment and their remedy features even how and to what extent they are used. The Ottoman poets considering the lovesick which is untreatable and being ill because of not coming together with their darling put emphasis on colours, shapes, scents, in terms of remedy of the plants also they addresses the interests between the handled plant and beloved, lover, rival. By doing this, they give information on which plants should be used in which illnesses. The detection of these couplet examples is substatial study in the sense of not only our culture and literature but also the art of medicine (herb, flower, fruit, leaves, etc.) In this study, called "Tabîbnâme" manuscript is determined its content by transcripting, what kind of folk beliefs, treatment methods in relation to ilnesses and remedies. How such as plant and flower items are used in Classical Turkish poetry are put forward with the help of examples. We think that comparing a medicine work which is entreated on human and literature works will improve a different perspective besides present the interest between social life and the Ottoman poetry. Keywords: Classical Turkish Poem, folk medicine, medicinal plants, flowers, fruits