XV - XVI. yüzyıl Osmanlı şairlerinin divanlarında biyografik bilgi: Şair ve eser isimleri

Abstract

Bu yüksek lisans çalışması XV-XVI. yüzyıl Osmanlı şâirlerinden 17 şâirin divânlarında geçen şâir ve eser isimlerinin çeşitli yönlerden incelenmesinden meydana gelmektedir. XV. yüzyıl Divân şâirlerinden Ahmedî, Ahmed-i Dâ?î, Ahmed Paşa, Necâtî Beg, Şeyhî, Vasfî, Bâlî Çelebi ile XVI. yüzyıl Divân şâirlerinden Bâkî, Emrî, Fuzûlî, Hayâlî Bey, Hayretî, Nev?î, Nev?îzâde Atâyî, Şeyhülislam Yahyâ, Taşlıcalı Yahyâ ve Zatî?nin divânları taranmıştır. Bu çalışmada XV-XVI. yüzyılda yaşamış meşhur Divân şâirlerinin divânları incelenmiş, şahıs ve eser isimleri üzerine sistematik bir tarama yapılmıştır. Sözü edilen divânlarda geçen şâir ve eser isimlerinin geçtiği beyitler belirlenmiş ve bu beyitlerdeki isimlerin Divân şâirlerince ne maksatla kullandıkları üzerinde durulmuş, bunlardan hareketle hangi biyografik bilgilere ulaşabileceğimiz tespit edilmeye çalışılmıştır. Amacımız, XV-XVI. asır Osmanlı şâirlerinin biyografilerine ve sanatlarına kısmen ışık tutmaktır. Böylece Osmanlı şiirini temsil eden bir şâirin Fars ve Türk edebiyatçılardan kimleri, ne kadar bildiğini; hangi kaynaklardan beslendiğini kısmen öğrenmiş olacağız. Bunun yanında, Arap ve Fars şâirlerinin isimlerini zikreden Divân şâirlerinin, kimleri ne kadar örnek aldığını, beğendiğini veya yerdiğini, niçin eleştirdiğini tespit etmiş olacağız. Divân şâirleri, birbirlerinin isimlerini zikrederken birçok amaç gütmüşlerdir. Mesela bazıları bu isimleri örnek alma amacıyla anmış ve onları övmüşlerdir. Bu örnek alış şekillerinden nazire, tahmis, tazmin gibi geleneğin izin verdiği usulleri takip etmişlerdir. Bazıları ise çoğunlukla kendilerini onlardan üstün görmüştür. Mesela, Divan şâirlerinden Hayretî, Selmân?dan her vesileyle üstün olduğunu ifade etmiş, kendisiyle onu karşılaştırmıştır. Bazı şâirler de alaylı sözlerle küçümsemiş, kimi zamanda küfre varan ağır sözler sarfederek onu/onları aşağılamıştır. Mesela Ahmedî, Şeyhoğlu?nu 6 kez aşağılama yoluna giderek onu küçümsemiştir. Dolayısıyla şâirler, bu gibi yollarla kendi sanat ve şiir yetkinliğini ortaya koymaya çalışmışlardır. Anahtar kelimeler: Divân şiiri, Acem şâir isimleri, Farsça edebî eser isimleri, Arapça edebî eser isimleri, XV. yüzyıl Divan Edebiyatı, XVI. yüzyıl Divan Edebiyatı.

This post graduate license work consisted of examining various aspects of the names of poets and works which were stated in 17 poets? diwans? among the 15th-16th centuries? ottoman poets. The diwan poets of 15th century Ahmedî, Ahmed-i Dâî, Ahmed Paşa, Necâtî Beg, Şeyhî, Vasfî, Bâlî Çelebi and the diwan poets of 16th century Bâkî, Emrî, Fuzûlî, Hayâlî Bey, Hayretî, Nev?î, Nev?îzâde Atâyî, Şeyhülislam Yahyâ, Taşlıcalı Yahyâ ve Zatî?s diwans have been examined In this work diwans of famous diwan poets lived in 15th and 16th centuries have been examined, a systematic scanning have been done upon individual and work names. The couplets consist poet and work names stated in the diwans above-mentioned have been specified and the intended purposes of the names in these couplets by diwan poets have been emphasized, based upon these, which biographic information we would reach has been tried to identify. What our purpose is to enlighten the biographies and arts of 15th and 16th centuries? ottoman poets. Thus, we will partly have learned how well a poet represent ottoman poem knows who the Persian and Turkish men of letters are; from which sources he was supplied. Besides, we will have identified who, how well and why the diwan poets who cited Arabic and Persian poets? names, took as an example, liked or criticized. The diwan poets had a lot of purposes citing each other?s names. For instance, some of them noted their names for taking them as an example and praised them. They followed the paths that tradition let them go, such as nazire, Th, tazmin (Turkish literary art term). Some of them mostly have seen themselves better. For example one of the Diwan?s poets Hayretî implied he was better than Selmân in every aspects and compared himself with him/themMoreover, some poets disgraced them with mocking words and sometimes humiliated using strong language almost swear. For example Ahmedi looked down to Şeyhoğlu by disgracing him 6 times. So, with this kind of ways, poets tried to prove their art and poem competence. Key words: Diwan poets, The names of the Persian poet, The names of the Persian literary works, Arabic names of literary works, XV. Century Diwan Literature, XVI. Century Diwan Literature.