XIII. Yüzyılda Anadolu'da tasavvuf ve siyaset

Abstract

Bayarslan, Hüseyin, "XIII. Yüzyılda Anadolu'da Tasavvuf ve Siyaset", Yüksek Lisans Tezi, Kırıkkale, 2019. XIII. yüzyılda Anadolu'nun ulaştığı refah seviyesi, doğudaki Moğol baskısından kaçan mutasavvıf ve dervişlerin yönlerini Anadolu'ya çevirmelerine yol açtı. Yüzyılın özellikle ikinci yarısında beliren siyasi kargaşa ortamı, Selçuklu tahtını elinde tutmak isteyen sultanın çeşitli grupların desteğini almasını zorunlu kılıyordu. Bu dönemde Anadolu'nun güçlü bir ulema sınıfından yoksun oluşu, iktidar sahiplerini meşruiyetlerini yüzyılın başından itibaren Anadolu'nun her köşe ve bucağında yaşayan halk üzerinde nüfuz sahibi olan şeyh ve dervişler aracılığıyla güçlendirmeye yöneltmişti. Selçuklu sultanlarının onların nüfuzuna duydukları ihtiyaç, muhtelif akımlara mensup olan şeyh ve dervişlerin Anadolu'ya yerleşmelerini sağladı. Siyasal iktidarın teşviki ve desteğiyle Anadolu'nun her köşesinde zaviyeler kuran şeyh ve dervişler propagandalarını henüz devletin ideolojisini geniş bölgelerde temsil edecek güçlü kurumların mevcut olmadığı Anadolu'da yayma fırsatı buldular. Onlar bu ilişki sayesinde hem manevi sorumluluğun gerektirdiği gibi sultana nasihat vererek yönetime dolaylı olarak katılmış oluyor, hem de kendilerine, yakınlarına ve müridlerine bu ilişkinin nimetlerinden faydalanma fırsatları yaratmış oluyorlardı. Tasavvuf ehli, sultanların kendilerine sunduğu lütuflardan yararlanırken, dünyevî iktidarın uhrevî dayanağı olmadan varolamayacağı bir dönemde onların meşruiyetini sürdürmelerine hizmet ettiler. Tasavvuf, anlayışını derinleştirerek ya da oldukça sade bir biçimde her seviyede sosyal tabana yayabilmesi bakımından benzersiz bir nüfuza sahipti. Ancak bu nüfuzunu her zaman devletin lehine kullanmamıştı. Babaîler İsyanı örneğinde olduğu gibi sultanın meşruiyetini ve egemenliğini doğrudan ortadan kaldırmayı hedefleyen bir muhalefete aracına da dönüşebiliyordu. Bu tezde XIII. yüzyılda Anadolu'da faaliyet gösteren tasavvufî akımlar ve önde gelen temsilcileri incelenerek, onların siyaset çevreleriyle ilişkileri ele alınmış, tasavvufun hem bir meşruiyet kaynağı hem de muhalefet kaynağı olarak güçlü bir nüfuza sahip olduğu ortaya konulmuştur. Anahtar Kelimeler: Tasavvuf, Siyaset, Anadolu, XIII. yüzyıl

Bayarslan, Hüseyin, "Sufism and Politics in Anatolia in the 13th Century", Master of Art, Kırıkkale, 2019. In the 13th century, since it had a high level of prosperity, many mystics and dervishes fleeing from the Mongol oppression took refuge in Anatolia. The chaotical atmosphere of political life required the support of various groups for the sultans who wanted to keep the Seljuk throne in the second half of the century. In the lack of a strong clergy in Anatolia, the rulers seek to strengthen their legitimacy through the support of sheiks and dervishes who had influenced the inhabitants of every corner of Anatolia since the beginning of the century. The need of the Seljuk sultans for their influence has allowed sheiks and dervishes of various groups to settle in Anatolia. With the encouragement and support of political power, the sheikhs and dervishes who established lodges in every corner of Anatolia had the opportunity to disseminate the propaganda in Anatolia, where there were no strong institutions to represent the ideology of the state. Through this relationship, in the one hand they made recommendations to the sultans and indirectly joined the government, making moral recommendations required by spiritual responsibility, and in the other hand they created opportunities for themselves, relatives and followers to take advantage of the blessings of this relationship. The Sufi master, while benefiting from the grace offered to them by the sultans, served to maintain their legitimacy at a time when they could not exist without eternal base. Sufism had a unique kind of influence in terms of deepening his understanding in a very simple way, on the all social levels. However, it did not use his influence always in favor of the state. As in the case of the Babai Revolt, it could turn into an opposition aimed directly to eliminate the sovereignty and legitimacy of the sultan. In this thesis in the 13th century, the Sufism movements and the leading representatives of Anatolia were examined, their relations with the political circles were discussed. And it has been concluded that Sufism had a strong influence both as a source of legitimacy and as a source of opposition. Keywords: Sufism, Politics, Anatolia, 13th century