Gulâmhâne'den Enderûn'a-Türk kültüründe nitelikli insan yetiştirme prensipleri

Abstract

Köleliğin tarihi, insanlık tarihi kadar eskidir. Sosyal bir müessese olarak kabul edilen kölelik; yakın çağlara kadar devam etmiş, uygarlığın gelişimine paralel olarak yaygınlığını kaybetmiştir. IX. yüzyılın Başlarından, XIX. yüzyılın başlarına kadar doğudan batıya, güneyden kuzeye büyük bir coğrafyada varlığını devam ettirmiş olan ?Gulâm (Kul) Sistemi?nin en önemli insan kaynaklarından biri de bu ?KölelikMüessesesi? olmuştur.Esir veya köle olarak hizmete alınan kimselerin, kabiliyetleri ve ?Gulâmhâne? adı verilen askeri okullarda aldıkları eğitim neticesinde kazandıkları becerileri doğrultusunda başta ordu olmak üzere, çeşitli devlet hizmetlerinde istihdam edilmesi suretiyle işleyen bir mekanizma olarak yaklaşık 1000 yıl süren ?Gulâm (Kul) Sistemi?, İslâm'ın savunulmasında ve yayılmasında temel bir rol oynamıştır. ?Kul? statüsünden ?Bey? statüsüne geçişi sağlayan bu sistem, İslâm dünyasında Abbasi Devleti ile uygulanmaya başlanmış; Büveyhoğulları ve Samanoğulları devletleri ile devam etmiş, Karahanlılar, Gazneliler ve Büyük Selçuklular gibi Türk devletlerinde de görülmüş; Büyük Selçukluları takip eden Türkiye Selçukluları, Eyyubîler ve Memlûkler ile de yaygınlık kazanmıştır. ?Gulâm (Kul) Sistemi?, Osmanlılar'da Yeniçeri ocaklarının kurulmasında ve saray kölelerinin temini konusunda bir örnek teşkil etmiştir. ?Devşirme Sistemi?; Osmanlı Devleti'ne ihtiyaç duyduğu nitelikli kadroları kendi kaynaklarından temin etme ve kendi dünya görüşlerine uygun kadrolar yetiştirme imkânı verdiği gibi, ?Enderûn Saray Okulu? da İslâm dünyasının en üst dereceli eğitim kurumu olarak, saray için seçilen üstün zekâlı ve yetenekli gulâmların eğitimi için uzun yıllar üzerine düşen görevi lâyıkıyla yerine getirmiştir. En kabiliyetlisini seçmek; herkesi yeteneğine uygun bir alanda görevlendirmek; güvenilir, disiplinli ve itaatkâr niteliklere sahip askeri ve idari kadrolar oluşturmak sayesinde Osmanlı Devleti'nin merkezi gücü artmış, rakip hanedanların ortaya çıkması engellenmiş ve Osmanlı döneminin en uzun ömürlü hanedanlarından biri olmuştur.Sonuç olarak şunu ifade etmek gerekir ki Türk devletlerinde herkes, kabiliyet ve çalışkanlık esaslarına göre her makama kolayca yükselebilirdi. Yalnız Balasagunlu Yusuf Has Hacib, bunun tek şartının Bey'e (devlete, millete) hizmet etmek olduğunu söyler. Üstün zekâlı ve yetenekli çocuklar için oluşturulan ve uzun yıllar uygulanan bu sistem, günümüzde ?Bilim ve Sanat Merkezleri? ile devam edecektir.Anahtar Sözcükler: Kölelik Müessesesi, Gulâm (Kul) Sistemi, Gulâmhâne,Devşirme Sistemi, Enderûn Saray Okulu.

The history of slavery is as old the history of mankind. As a social foundation,slavery continued until recent centuries; but it lost its efficiency in parallel with the development of civilization. Slavery was one of the most important sources of Ghulam (slave) system which continued from the early 9th century to the early 19th century in a large area from the north to the east, south to the west. Ghulam (Slave) system which is a mechanism functioning as the employment of captives or slaves at various formal services according to their skills and skills they gotthrough the education at schools named ?Ghulam-hane? continued for almost one thousand years. This system providing the transition form slave status to the master status started to be implemented by Abbasid State in the Islamic world, was continued at Buwayhid dynasty, Samanid dynasty, was seen at Karahans dynasty, Ghaznavid dynasty, Seljuk dynasty and Turkish states and became more widespread at Turkish Seljukis, Ayyubid and Mamelukes which followed Seljuk dynasty. ?Ghulam (Slavery) System? became an example fort he establishment of Ottoman Janissary Corps and supplement of the slave of the palace. Ottoman Recruiting System (devshirme) gave Ottoman Empire the opportunity to supply the qualified staff needed from the existing sources of the state and training staff appropriately in accordance with their philosophy of life; what?s more Enderûn Palace School fulfilled it responsibility for a long time for the education of gifted and talented ghulams selected for the palace as the highest education institution of the Islamic world. By selecting the most skillful ones; employing all of them appropriate to their skills; trustable, disciplined, obedient military and managing staff Ottoman Empire had more central power, rival dynasties were prevented and Ottoman Empire became one of the most long lasting dynasties. As a result, everyone at Turkish states could have the highest rank according to his ability and diligence. Yusuf Has Hacib exclusively said the only term for this was serving to the master (state and public). The system which was formed gifted and talented children and implemented for long years is being continued with Science and Art Centers today.Keywords: Slavery foundation, Ghulam (Slavery) System, Ghulamhane, Ottoman Recruiting System, Enderûn Palace School.