Mustafa Necib Efendi'nin tarihçiliği ve Tarih-i Mustafa Necib adlı eserinin transkribi ve değerlendirmesi

Abstract

Üçüncü Selim devri, gerek siyasi tarih, gerekse yenileşme tarihi bakımından Osmanlı devletinin en önemli dönemlerinden birini teşkil etmektedir. Bu dönemde kaleme alınan Tarih-i Mustafa Necib, 1803-1808 yıllan arasında cereyan eden önemli hadiseler hakkında çok değerli bilgiler içermektedir. Eserde, Osmanlı Devletinin askeri sınıfları arasında en seçkin yere sahip olan Yeniçeri Ocağı ve bu ocağın bozulması üzerinde durulmuştur. Yazarın burada vurguladığı en önemli husus, Yeniçeri Ocağının bozulmasından ziyade, Yeniçerilerin devlete ve gelişmeye karşı bir engel haline gelmeleridir. Sonraki bölümlerde ise Osmanlı devletinin Avrupalı devletlerle ilişkileri ve Avrupa'da cereyan eden siyasi hadiseler hakkında bilgi verilmiştir. Fransız ihtilalinden sonra ortaya çıkan güçler dengesi içerisinde Fransa, İngiltere ve Rusya arasındaki ilişkiler, Fransa'nın Mısır'ı işgali ve doğurduğu sonuçlar, Osmanlı devletinin Fransa ile arasındaki pürüzleri hallederek yakınlaşması sonucunda Rusya ve İngiltere arasında gerginliğin başlaması, 1806'da Rusya'ya ilan-ı harp edilmesi, İngiliz donanmasının İstanbul önlerine gelmesi ve bu olaylar esnasında orduda ve diğer devlet kademelerindeki atamalar hakkında bilgi verilmektedir. Bu arada Osmanlı Devleti aleyhine gelişecek olaylar öncesinde, Rumeli ayanlarının durumu hakkında genel bilgi verilmiştir. Eserin bundan sonraki kısmı Nizam-ı Cedîd düşmanlarının faaliyetleri çerçevesinde yoğunlaşmaktadır. Edirne Vakasından (1806) itibaren Kabakçı İsyanına kadar geçen süre içindeki gelişmeler, ardından Kabakçı İsyanı, IV. Mustafa'nın cülusu ve ilk faaliyetleri ayrıntılı bir şekilde anlatılmaktadır. Kitabın en büyük özelliği, bu karışık ve hızlı gelişmelerin yaşandığı dönemde devlet kademesinde yer alan görevlilere büyük önem vermesidir. Öyle ki, olayları bu devlet adamları ve memuriyetlerini esas alarak anlatmaktadır denilebilir. Bu devlet görevlilerinin hemen hepsi hakkında geniş bilgi vermiş, icraatları ve akıbetleri ayrıntılı olarak işlenmiştir.

The reign of Selim III., in the sense of both political and modernization history, is one of the most important periods of the Ottoman Empire. Tarih-i Mustafa Necib, which was written in this period, includes very useful information about the incidents occurred between the 1803-1808. This work deals with the Janissaries, which was the most distinguished military class in the Ottoman Empire and its deterioration. The writer emphasizes here, the Janissaries obstacle to modernization and to the state, more than its deterioration. In the following chapters, the relations of the Ottoman Empire to the other European states and the political developments in Europe were considered. The balance of power relations among France, England and Russia which occurred after the French Revolution, the occupation of Egypt by France and its consequences, after the Ottoman understanding with France, the rise of the tension against Russia and England, declaration of war against Russia in 1806, the appearance of the British navy on the shores of Istanbul, and information about the appointments both in the army and other posts during these incidents were given. Meanwhile, the state of the kümeli Ayans was handled with, before the events, which will occur against the Ottoman Empire. The rest of this work deals with the activities of the enemies of Nizam-i Cedid. The events starting from the Edirne incident (1806) until the revolt of Kabakçı Mustafa, then the revolt of Kabakçı Mustafa, the enthronement of Mustafa IV. and his first actions were described in detail. The peculiarity of this work is the narration of the persons who were in charge of any post during this period, when the events were confused and quickly developing. Thus, it can be said that, the incidents were narrated on the base of these men and their posts. So, detailed information was given about these men, their activities and their fate.