Ali Münşî'nin Tercüme-i Ebubekir er-Râzî adlı eseri (Söz dizimi ve anlam bilim çalışması)

Abstract

Bu çalışmada Ali Münşî'nin 18. yüzyılda Osmanlı Türkçesine çevirdiği Tercüme-i Ebubekir Er-Râzì adlı eser incelenmiştir. Eser, nesir olarak yazılmış bir tıp kitabıdır. Çalışma; Giriş, Sözdizimi İncelemesi, Anlambilim İncelemesi, Metin ve Tıp Terimleri Sözlüğü bölümlerinden oluşmaktadır. Giriş bölümünde; çalışmanın konusu, amaç ve yöntemler ortaya konulmuştur. Daha sonra eski çağlardan 18. yüzyıla kadar tıp tarihi hakkında genel bilgiler verilmiştir. Müellif ve mütercimin yaşadığı devirler, hayatları, ortaya koydukları eserler incelenmiştir. Bilhassa Osmanlı döneminde yazılmış tıp metinlerinin dili hakkında tespitler yapılmıştır. Söz dizimi bölümünde, eserde bulunan kelime gruplarının yanında cümle yapıları da ele alınmıştır. 152 varaklı metin baştan sona incelenmiş, tüm cümlelerin yapısı, içerisinde bulunan tamlama unsurları, farklı kelime grupları, cümlenin ögeleri gibi kısımlar tek tek işlenmeye çalışılmıştır. Anlam bilim bölümünde, anlambilimin alt başlığı olan unsurlar sıralanmış, bunlar hakkında bilgi verilmiş ve bu tıp metni içerisinde geçen anlambilim ögeleri incelenmiştir. Yine söz dizimi bölümünde yapılan çalışma gibi tüm metin incelenerek anlambilimi ilgilendiren unsurlar tespit edilmiştir. Metin bölümünde, Arap harfleriyle yazılan 152 varaklı eserin tamamı Latin harflerine aktarılmıştır. Kurallı cümleler halinde yazılan eserde yoğun olarak bağlı cümlelerin varlığı göze çarpmaktadır. Latin alfabesine aktarırken gerekli olan yerlere noktalama işaretleri konulmuştur. Metnin yazıldığı çerçevenin dışında da eklemelerin yapıldığı tespit edilmiştir. Ancak bu eklemeler metin kısmına dâhil edilmemiştir. Giriş bölümünde eser tanıtılırken bu eklemeler hakkında bilgi verilmiştir. Tıp Terimleri Sözlüğü başlığında ise, eserde geçen Türkçe, Arapça ve diğer dillerde verilen tıp terimleri örnekleri ele alınmıştır. Sadece tıp terimi ile ilgili kelime ve tamlamaların incelendiği bu bölümde terimlerin hangi dilden geldiği parantez içinde gösterilmiştir. Sonuç ve öneriler bölümünde tüm çalışmada elde edilen veriler değerlendirilmiştir. Anahtar Kelimeler: Tıp, Sözdizimi, Anlambilim, Ebûbekir er-Râzî, Ali Münşî

In this study, the work of Ali Munşi translated as Tercüme-i Ebubekir er-Râzî which was translated into Ottoman Turkic in the 18th century has been examined. The work is a medical book written in prose. This work consists of Introduction, Syntax Analysis, Meaning Science Review, Text and Medical Terms Glossary. In the introduction section; The subject of study, aims and methods have been presented. Then general information about the history of medicine until the 18th century has been given. The periods and lives of the author and the translator, the works they exhibited have been examined. Especially the texts of medical texts written in the Ottoman period have been made about language. In the section of syntax, sentence structures have been discussed beside the phrases and groups found in the work. 152 the poetry text has been examined from the beginning, to the end, the structure of all the cues, the elements of the proof, the different word groups, the elements of sentences have been tried to be processed one by one. In the section of semantics, all elements that are subcategories of semantics have been listed information has been given about them, and semantic science elements in this medical text have been examined. Again, the entire text, like the work done in the lexicon section, has been examined and elements of semantic awareness have been identified. In the text section, all of the 152 poems written in Arabic letters are transferred to Latin letters. In the work written in the regular sentences, the presence of the intensely connected sentences has been striking. Apart from the frame in which the text will be written, it was also found that the joints will be made. However, these joints have not included in the text part. When introducing the work in the introduction section, information about these joints is given. In the title of Medical Terms, examples of medical terms given in Turkish, Arabic and other languages have been dealt. In this section, where only the medical words and phrases are examined, it has been shown in parentheses from which languages come from. In the conclusion and suggestions section, the evaluation of the data obtained in the whole study has been mentioned. Key Words: Medical, seyntax, semantics, Ebubekir er-Râzî, Ali Münşî