Türkiye Türkçesinde bilgi kiplikleri

Abstract

Konuşurun ruh durumundan izler taşıyan, düşüncesini yansıtan kiplerin dildeki işaretleyicileri olan kiplikler kodladıkları anlam alanlarına göre farklı kategorilere indirgenebilir. Bu çalışmada cümlede olasılık, kesinlik, delile dayalılık, çıkarım, varsayım, hayret, merak, şüphe gibi anlam alanlarını işaretleyen bilgi kiplikleri üzerinde durulmaktadır. Bilgi kiplikleri kesinliğin derecelerine, delile dayalılık bildirmelerine ve tahmin, çıkarım, varsayım gibi yorumsal değer taşımalarına göre üç temel başlık altında incelenmektedir. Kesinliğin derecelerini bildiren kiplikler kesinlik, yakın olasılık, uzak olasılık ve kesin dışılık semantiğini kodlamaktadır. Delile dayalılık kiplikleri; görsel, işitsel, duyusal gibi doğrudan delili göstermelerine göre doğrudan delile dayalılığı; aktarımsal ve çıkarımsal olmalarına göre de dolaylı delile dayalılığı belirtmektedir. Yorumsallık/yargısallık bildiren dolaylı olasılık temelli bilgi kiplikleri başlığı altında incelenen kiplikler ise tahmin, çıkarım, varsayım, şüphe, hayret, endişe, tereddüt ve merak semantiğini kodlamaktadır. Kipliklerin tespitinde Türkiye Türkçesi ile ortaya konmuş sözlü ve roman, hikâye, şiir, gazete yazısı, tiyatro gibi yazılı metinler esas alınmıştır. Yapılan taramalardan hareketle bilgi kipini işaretleyen -DIr, -mIş, -AcAk, -Abil-, -yor, -sA, mI gibi morfolojik; ya (da), ya …ya (da), ne… ne (de), diye, belki, galiba, herhalde, sanırım, acaba, evet, hayır, kim bilir, nasılsa gibi sözlüksel; söz dizimsel ve söyleme dayalı işaretleyiciler olmak üzere zengin bir kiplik sistemine rastlanmıştır.

Modality, which are the markers of modals that reflect the ideas and mood of the speaker, might be listed under different categories according to the semantic areas they code. This thesis dwells on epistemic modalities which mark such semantic areas as possibility, certainty, evidentiality, inference, assumption, mirativity, curiosity, and suspicion in sentences. Epistemic modality are evaluated under three fundamental categories, which are identified according to such interpretive values as degrees of certainty, evidentiality, prediction, inference, and assumption. Modality, which transfer the degrees of certainty, code the semantics of certainty, probability, possibility, and uncertainty. Evidentiality modality indicate direct evidentiality according to their condition of demonstrating visual, audial, and sensual properties while they state indirect evidentiality according to their reported and inferential qualities. Modality, which are analysed under the category of The Other Epistemic Modality Based on Indirect Possiblity, code the semantics of prediction, inference, assumption, suspicion, mirativity, apprehension, hesitation, and curiosity. For the identification of modalities, oral texts and written texts in Turkish, such as novels, stories, poems, articles, and theatre plays, are drawn upon. As a result of the surveys conducted, a diverse modality system, including morphological suffixes such as -DIr, -mIş, -AcAk, -Abil-, -yor, -sA, mI, which mark the epistemic modality, as well as lexical, syntactical, and discoursal markers such as ya (da), ya …ya (da), ne… ne (de), diye, belki, galiba, herhalde, sanırım, acaba, evet, hayır, kim bilir, nasılsa, is recognized.