Seyyid Hasan-i Gaznevî Dîvânı'nın tahlili

Abstract

İran Edebiyatı şairlerinden Seyyid Hasan-i Gaznevî, V/XI. asrın son çeyreğinden VI/XII. asrın ortalarına kadar yaşamış bir şahsiyettir. Başta uzun yıllar sarayında ikâmet ettiği Gazne Devleti olmak üzere, kısmen Selçuklu ve Òârezmşâhlar dönemine tanık olmuştur. V/XI. ve VI/XII. asırlar, Farsçanın özellikle şiir dili olarak geliştiği yıllardır. Sebk-i Horâsânî adı verilen methiye ağırlıklı bir şiir anlayışı, sâde ve akıcı üslubuyla Farsça başta İran'ın millî destânı Şâhnâme'nin müellifi Firdevsî olmak üzere Emîr Mu'izzî, 'Unsûrî, Menûçihrî gibi şairler elinde yoğrularak klâsik halini almaya başlamıştır. Farsça, bu dönemde, özellikle Türk devletlerinin hâkim olduğu geniş coğrafyalarda itibar bulmuş, sultanların saraylarında Farsça eser kaleme alan yüzlerce âlim ve şair yetişmiştir. Hasan-i Gaznevî, âlim bir şair olarak Dîvân'ında değişik konulara yer vermiştir. İslâm Kültürü çerçevesinde dinî unsurlar, İran mitolojisi, döneminin olayları, içerisinde yaşadığı toplumun kültürel unsurları, tabiat ve kozmik âlem gibi konular, onun şiirini zenginleştiren unsurlardır. Hasan-i Gaznevî, Dîvân'ında, yaşadığı bâzı olayları aksettirmiştir. Bu cümleden olarak, Dîvân'ından anlaşıldığına göre Gazne sultanı Behrâmşâh ile birlikte Hindistan seferlerine katılmış, Selçuklu ve Gazneli bâzı sultanların tahta çıkış merâsimlerinde bulunarak, bu merâsimlerde kasîdeler söylemiştir. Bu itibarla Dîvân'ında döneminin bâzı siyâsî, sosyal ve kültürel özelliklerini, âdet ve geleneklerini yansıtan ifâdelere, bunların yanısıra saray ve teşrifatla ilgili bâzı tâbirlere rastlamaktayız. Bu gibi tâbirler, bize bu dönemin kültür dünyasıyla ilgili, halkın yaşantısı, sosyal ortam gibi değişik alanlarda bilgiler vermektedir. Üç büyük Türk devletinin saraylarında bulunan şairin, yaklaşık 5000 beyitten oluşan Dîvân'ının tahlil edilmesiyle şairin ve Dîvânı'nın edebî değerinin ortaya konulması yanında, yaşadığı dönemin dinî, siyâsî, tarihî ve kültürel ortamı hakkında da bilgi sahibi olunması hedeflenmiştir. Anahtar Kelimeler: Seyyid Hasan-i Gaznevî, İran Şiiri, Dîvân Tahlili, Gazneliler, Sebk-i Òorâsânî

Poet of Iranian literature Seyyed Hasan Ghaznavi lived from the last quarter of XI. th century to the middle of XII. th century. Mostly living in the palace of Ghazna's Bahramshah, he was also in the palaces of the Saljuqs and Khwarezmian. XI. and XII. th centuries are the special period of promotion of Farsi poem language. An eulogy poetry consept called Sabk-i Khorasani started to have a classic form in simple and fluent Farsi language firstly used by Ferdowsi the writer of Shahname and Amir Muezzi, Unsuri and Menuchehri. Farsi got credit in wide rate in dominant Turkish empires. Hundreds of Farsi writers, poets and scientists were raised in palaces of kings. Hasan Ghaznavi as a poet and scientist placed different subjects in his Divan. Religious subjets, Iranian mytology, the events of his term , cultural components of his society, nature and cosmic world in a frame of Islamic culture enriched his poem. Hasan Ghaznavi reflected the events of his life in his Divan, he joined Bahramshah at military expeditions of India, he participated in the ceremony of ascending to the throne for some sultans of Saljuq and Ghazna sovereignities and he said Qasida's. So we see some political, social and cultural charecteristics, traditional issues related to palace and protocols in his Divan. The expressions give us variety of information about cultural world, the life of people and social situation context. Anlysis of almost 5000 couplet Divan of the poet who lived in the palaces of three Turkish sovereignities shows us the real value the season of his life and sheds light on the religious, political, historical and cultural environments of the period. Key Words: Seyyed Hasan Ghaznavi, Persian Poetry, Analyses of Divan, Ghaznavids, Khorasani Style