Sosyal ve ekonomik sonuçları ile Osmanlı Devleti'nden Cumhuriyete miras: Yol vergisi

Abstract

İlk yerleşim yerlerinin oluşmasıyla beraber iletişim ve ulaşım için yollar, günümüzde olduğu gibi oldukça önemli, özellikle ordu ve ticaret açısından hayati öneme sahiptir. Toplumlar yüzyıllar boyunca yeni topraklara, yeni kaynaklara ve diğer toplumların tecrübelerine erişim sağlamak için yolları kullanmışlardır. Yollar, ayrı coğrafyalarda farklı kültürlere sahip insanların etkileşime geçmeleri için önemli bir araçtır. Bu nedenle yollar, toplumlar ve devletler tarafından muhafaza edilmeye çalışılmıştır. Osmanlı Devleti, kuruluşundan itibaren fethettiği topraklardan miras kalan yolları kullanmıştır. Fakat İstanbul'un fethiyle dünya ticaret güzergahının değişmesi ve Osmanlı topraklarından ipek ve kral yollarının geçmesiyle yolların önemi artmıştır. Osmanlı'da, Tanzimat'ın ilanına kadar olan sürede yolların yapımı devlet hazinesinden karşılanmıştır. Fakat Tanzimat'ın ilanından sonra ekonomik sıkıntılar sebebiyle ülkenin altyapısı için gereken harcamalar yapılamamıştır. Bundan dolayı, 1861 yılında zorunlu çalışma yükümlülüğü ilan edilmiştir. Nizamnameye göre, 18-60 yaş aralığındaki her erkeğe 5 senede 20 gün yol inşaatlarında çalışma zorunluluğu getirilmiştir. Böylelikle devlet hem işçi masrafını azaltmayı hem de yol yapım çalışmalarında ilerleme kaydetmeyi amaçlamıştır. Yayınlanan nizamname ardından konu ile ilgili çeşitli nizamnameler hazırlatılmış ve yol yapımı için altyapı oluşturulmaya çalışılmıştır. Osmanlı Devleti'nin yıkılmasıyla beraber yeni kurulan Türkiye Cumhuriyeti, ekonomik yetersizlik nedeniyle bazı baş vergilerini uygulamaya aynen devam etmiştir. Yol vergisi de uygulanan baş vergilerinden biridir. Osmanlı'da uygulanan yol vergisinden farklı olarak bedeni nakdi uygulaması görülmüştür. Çalışmamızda; zorunlu çalışma yükümlülüğü aynen uygulamaya devam etmiştir. Bununla başlayan daha sonra hem nakdi hem de bedeni olarak tahsil edilen yol vergisinin, 1929-1952 yılları arasındaki Cumhuriyet Gazetesi arşivinde yol vergisine ilişkin haberler taranarak ekonomik, sosyal, siyasi ve nüfusa dair etkileri üzerinde durulmuştur. Anahtar Kelimeler: Vergi, Cumhuriyet Dönemi, Yol Vergisi, Karayolu

With the formation of the first settlements, the roads for communication and transportation are very important as they are today, especially vital for the army and trade. Societies have used ways to gain access to new lands, new resources, and experiences of other societies for centuries. Roads are an essential tool for people of different cultures to interact in different geographies. For this reason, roads have been tried to be preserved by societies and states. The Ottoman State has used the roads inherited from the lands it conquered since its foundation. However, with the conquest of Istanbul, the change of the world trade route and the passage of silk and royal roads through the Ottoman lands increased the importance of the roads. In the Ottoman Empire, the construction of the roads was covered by the state treasury during the period until the declaration of the Tanzimat. However, after the announcement of the Tanzimat, the necessary expenses for the infrastructure of the country could not be made due to economic problems. Therefore, compulsory labor was declared in 1861. According to the regulations, every man between the ages of 18-60 is obliged to work in road construction for 20 days in 5 years. In this way, the state aimed both to reduce labor costs and to make progress in road construction works. Following the published regulation, various regulations related to the subject were prepared and infrastructure for road construction was tried to be established. The newly established Republic of Turkey together with the collapse of the Ottoman Empire has remained the same because of the economic inability to perform some head tax. Road tax is also one of the top taxes. Unlike the road tax applied in the Ottoman Empire, the application of physical cash was seen. In our study; The compulsory labor obligation continued to be applied precisely. Starting with this, the economic, social, political, and population effects of the road tax, which was collected both in cash and in physical form, were scanned in the archives of Cumhuriyet Newspaper between 1929-1952. Keywords: Tax, Republican Period, Road Tax, Highway