Göstergelerarası çeviri: İran sinemasına uyarlanan edebî eserler üzerine bir inceleme

Abstract

Çağdaş göstergebilimin temelleri 20. yüzyılda atılmış, ancak ilk ortaya çıkış serüveni Antik Yunan dönemine kadar gitmektedir. Buna bağlı olarak göstergelerarasılık kavramı, ilk kez Roman Jakobson ile karşımıza çıkmakta ve iki farklı gösterge dizesi arasındaki alışverişi ya da ilişkiyi belirtmektedir. Göstergelerarasılık kavramı ile yeni inceleme alanları oluşmuştur. Edebiyat ve sinema da göstergelerarası çeviri kapsamında incelenen önemli alanlardan biri olmuştur. Tarihsel süreç içerisinde, yedinci sanat olarak ortaya çıkan sinemanın kendinden önceki sanatlarla ve özellikle edebiyatla olan ilişkisi çalışmalara sıkça konu olmuştur. Gösterge kavramından göstergelerarasılığa, uyarlama tanımından uyarlama türlerine yaptığımız kavramsal tanımlamaların ardından İran edebiyatını ve İran sinemasını tarihsel bir süreç içinde değerlendirdik. İran sineması özelinde, İranlı yönetmenlerin gerek klasik, gerekse modern İran edebiyatından hiç kopmadığı gözlemlenmiştir. Bu gözlem neticesinde çalışmamızda, her biri yazıldığı yılların edebî türlerine dikkat çekici örnekler olan İran edebiyatından Şovher-i Âhû Ḫânum, 'Azâ-dârân-i Bayel, Dâş Âkol, Çekme ve Mihmân-i Mâmân eserleri yer almıştır. Bu beş eserden beyaz perdeye Şovher-i Âhû Ḫânum, Gâv, Dâş Âkol, Çekme ve Mihmâni Mâmân olarak uyarlanan filmler, Jakobson'un göstergelerarası çeviri yaklaşımı çerçevesinde yönetmenin, yazılı eserdeki dilsel göstergeleri nasıl görsel göstergeye dönüştürdüğü, yazarın yazılı eserde okura vermeye çalıştığı anlamı, yönetmenin izleyiciye nasıl aktardığı kaynak -erek metin karşılaştırmasıyla incelenmiş ve sonunda da uyarlama türünün tespiti yapılmıştır. Anahtar Kelimeler: Göstergebilim, Göstergelerarası Çeviri, Uyarlama, İran Sineması, İran Edebiyatı.

The foundations of modern semiotics were laid in the 20th century however its first appearance goes back to the Ancient Greek period. Accordingly, the concept of intersemiotics is introduced for the first time by Roman Jakobson and it indicates the exchange or the relation between two different categories of signs. Through the concept of intersemiotics, the new research areas have emerged. Literature and cinema have also been one of the important areas studied within the scope of intersemiotic translation. The relationship between cinema which appears as the seventh art within the historical context and the former arts, particularly literature, has become the subject of scrutiny in such studies more frequently. Firstly, the conceptual definitions of sign, intersemiotics and the adaptation and the types of adaptations were explained. Then, we discussed Iranian literature and cinema within its historical process. In the case of Iranian cinema, it was observed that Iranian directors never break their ties from both classical and modern Iranian literature. In consequence of this observation, the works from Iranian literature, Şovher-i Âhû Ḫânum, 'Azâ-dârân-i Bayel, Dâş Âkol, Çekme and Mihmân-i Mâmân which are significant examples of the literary genres of the years in which they were penned were chosen. The adaptations of these five works, Şovher-i Âhû Ḫânum, Gâv, Dâş Âkol, Çekme and Mihmân-i Mâmân were analyzed how the director transfers the linguistic signs in a written work into the visual signs within the frame of Jakobson's intersemiotic translation. Then, it was scrutinized that how the intended message for the readers by the author was transferred to the adaptation for the audiences by the director as comparing the source and target texts. As a result, the type of adaptation was detected. Key Words: Semiotics, Intersemiotic Translation, Adaptation, Iranian Cinema, Iranian Literature.