Osmanlı Devleti'nde veziriazamlık makamı ve dönüşümü (1299-1656)

Abstract

Osmanlı İmparatorluğunda veziriazamlık makamının görev çeşitliliği bakımından geniş bir çerçevesi bulunmaktadır. 15. Yüzyılın ilk yarısı içerisinde devletin bir imparatorluk kimliğine bürünmesiyle eş zamanlı olarak veziriazamlık da II. Mehmed tarafından kurumsallaştırılmıştır. Makamın devlet hiyerarşisi içerisindeki yeri kimi zaman imparatorluğun içerisinde bulunduğu muhtelif durumlara göre değişkenlik göstermiştir. Kimi zaman ise bu değişkenliklerin kaynağı devletin güç ve statüsünden bağımsız; darbe teşebbüsleri, saray içi siyaset ve hizipleşme gibi etkenler olmuştur. Osmanlı siyasi tarihinin olduğu kadar Osmanlı diplomasi tarihinin de ayrılmaz parçası olan veziriazamlar, imparatorluğun başkenti İstanbul'dan nüfuz ettiği her coğrafyaya otoriter kimlikleri vasıtasıyla az ya da çok bir etkide bulunmuştur. Bunun bir sonucu olarak cumhuriyetin ilk yıllarından bugüne dek vezâret makamının yapısı ve kurumsal kökenlerinin yanı sıra bireysel olarak vezirler devlet adamlıkları, edebi kişilikleri, tarihçilikleri gibi özellikleriyle sıklıkla ele alınmıştır. Oysaki vezirlerin iç ve dış politika üzerinde etkili oldukları köklü değişimler yeteri kadar ilgi görmemiştir. Bu minvalde sunulan bu çalışma Osmanlı vezirlerinin kuruluştan, 17. yüzyıl ortalarına kadar iç ve dış politika gösterdikleri yönlendirici devlet adamı ve diplomat kimlikleri ile iç dengeler bağlamında ele alınmıştır. Mezkûr tezin birinci bölümü Osmanlı vezirlerini kurucu devlet adamları olarak 14. yüzyılın başlarından Konstantinopolis'in fethine kadar bir yükseliş penceresinden ele almaktadır. İkinci bölüm, II. Mehmed'in ölümü ve II. Selim'in tahta geçişi döneminde Osmanlı vezirlerinin güç dengelerine göre değişen profillerine ve Osmanlı İmparatorluğu'nun genişleme siyaseti bağlamında gösterdikleri etkin role yer vermektedir. Son bölüm yalnızca İmparatorluğun gerileyişini değil aynı zamanda Köprülüler devrine kadar Osmanlı vezirlerinin de liyakat, yetki, otorite bakımından dönüşüm ve değişimi ile ilgilenmektedir. Anahtar Kelimeler: veziriazam, sadrazam, dönüşüm, Çandarlı, vezaret, kul kökenli, devşirme, ilmiye, Türk kökenli

The office of Grand Vizier in the Ottoman Empire has a wide framework in terms of diversity of its duties. In the first half of the 15th century, the position of Grand Vizier was institutionalized by Mehmed II, simultaneously with the state's assuming an imperial identity. The position of the office in the state hierarchy has sometimes varied according to the various situations in the empire. Sometimes, the source of this variability has been factors such as coup attempts, politics and schism within the palace, regardless of the power and status of the state. Grand Viziers, who are an integral part of Ottoman diplomatic history as well as Ottoman political history, had more or less influence from the capital of the empire, Istanbul, to the entire geography where the empire penetrated, through their authoritarian identities. As a result of this, from the first years of the republic until today, the structure and institutional origins of the vizierate, as well as the viziers, have been frequently discussed with their characteristics such as individual statesmanship, literary personality and historiography. However, the fundamental changes that the viziers were influential in domestic and foreign policy did not attract enough attention. This study, which was prepared in this way, is discussed in the context of the domestic and foreign policy of the Ottoman viziers from the foundation to the mid-17th century, as well as the guiding statesman and diplomat identities they exhibited, and the existing internal balances. The first part of the aforementioned thesis deals with the Ottoman viziers as founding statesmen from the beginning of the 14th century to the conquest of Constantinople from the perspective of an ascension window. The second part includes the profiles of the Ottoman viziers, which vary according to the balance of power, from the death of Mehmed II until the time of Selim II's accession to the throne, and their active role in the context of the expansion policy of the Ottoman Empire. The last part deals not only with the decline of the Empire, but also with the transformation and change of the Ottoman Viziers in terms of merit, authority and authority until the Köprülü Era. Keywords: Grandvizier, Ottoman Empire, Çandarlı, viziers, Mehmed II