Mu’izzî: 11. Yüzyıl “Farsça Gazelin Öncüsü”

Abstract

Büyük Selçuklu Devleti sarayında meliküşşü‘arâ unvanıyla yarımasrı aşkın bir süre bulunan Emîr Mu‘izzî (öl. 518-521/1124-1127),methiye konulu şiir yazma özelliğiyle esas kimliğini kazanmış Büyük Selçuklu saray şairidir. Büyük Selçuklu Devleti’nin sultanları,emîrleri, vezirleri ve önemli tarihî şahsiyetleri için şiirler söyleyenMu‘izzî’nin şairlikteki başarısı, eski ve yeni bütün şahsiyetler tarafından kabul görmüştür. Gerek eski edebiyatçılar gerekse son dönemedebiyatçıların eserlerinde Mu‘izzî’nin yer alması, şairliği hususunda özellikli oluşunu göstermektedir. Ayrıca birçok edebiyat tarihçisitarafından Farsça gazelin öncüleri arasında zikredilen Mu‘izzî, Farsedebiyatında gazel nazım şeklinin temelini atmış şairlerden sayılmaktadır. Mu‘izzî’nin bazı gazellerine bakıldığında ise kendisindenönceki şairlere göre onun yeni mazmunlar üretmede ve gazeli olgunlaştırmada ilk şairlerden olduğunu söylemek mümkündür. ÇünküMu‘izzî, gazel nazım şekline getirdiği yenilik ve anlayışla, diğer gazelşairlerinden ayrılır. Fars edebiyatının en önde gelen gazel şairlerindenolan Hâfız, Mu‘izzî’nin birçok mazmununu incelemiş ve gazellerinden istifade etmiştir. Bunun yanı sıra Senâ’î-i Gaznevî’nin de gazeldeMu‘izzî’yi takip ettiği, aynı şekilde Enverî, Zahîreddîn-i Fâryâbî veAttâr-i Nîşâbûrî gibi meşhur gazel söyleyen şairlerin de Mu‘izzî’yiörnek aldığı bilinmektedir. Ancak gazel, Mu‘izzî’nin devrinde bir şekilde kendi bağını tegazzül ile birlikte kasideden ayırmış ve müstakilbir nazım türü olma yolunda ilerlemiştir. Mu‘izzî’nin dönemi de bubağlamda gazel kalıplarının henüz tomurcuklanmaya başladığı ve olgunluğun ilk evrelerine geçildiği bir dönem olarak düşünülmekteydi.Gazel söylemenin aslının, sevgiliyi övmek olduğu ancak Mu‘izzî’ninbu bahis haricinde tarihî ve hikemî konulara da gazellerinde yer vermesi, gazeli, klasik gazel kurallarına uygun olarak kullanmasının yanısıra gazel tarzının, Mu‘izzî’nin methiyeci yönü ve üslubuyla bütünleştiğini de göstermektedir. Çünkü Mu‘izzî, esas ününü kasideciliğiyle kazanmıştır. Hâfız gibi en büyük gazel şairinin ve çağdaşı birçokşairin gazelde Mu‘izzî’nin kullandığı teşbih ve betimlemelerden yolaçıkarak onun gazelleri ile üslubunu örnek alması, kendi döneminingazel nazım şeklinde inisiyatif sahibi bir şair olarak önemli bir roloynadığını açıkça göstermektedir. Dîvânındaki bütün şiirleri incelendiğinde, Mu‘izzî’nin gazelcilik yönünün ve gazeldeki ustalığının,aslında Mu‘izzî’nin methiye söylemedeki başarısından kaynaklandığı yadsınamaz bir gerçektir. Ayrıca Mu‘izzî’nin klasik şiirde kasideve gazeli birleştiren, tabiri caizse kasideyi gazele ilhak eden bir şairolduğunu da söylememiz mümkündür. Zaten o zamanlar gazel, yenilik arayışlarının da etkisiyle şeklen gazel biçiminde yazılmış, manasıgeleneksel kasideleri andıran methiyelerden ibaret sayılmıştır. Bununneticesinde Mu‘izzî de çoğu zaman gazele kasidenin görevini ve özelliklerini yüklemiştir, ancak bu yola başvururken şairliğinden ve şiirinden taviz vermemiştir. Fars edebiyatçıları ve edebiyat tarihçileri deMu‘izzî’nin, Farsça gazel nazım şeklinin temelini atan ve gelişmesinde en büyük katkısı olan şairlerden biri olduğunu savunmuşlardır. Bubeyanlar doğrultusunda Mu‘izzî’nin, Fars edebiyatının ve özelliklekendi döneminin ilk dönemlerinde meşhur gazel şairleri zümresindensayıldığı anlaşılmaktadır

Am?r Mo‘ezz? (518-521/1124-1127), who was on duty with the titleas maliku’s-shu‘ar? in the Great Seljuk Palace for more than half acentury is a poet of the Great Seljuk Empire creating his essentialidentity with his features of writing praise. His success in poetry, asa poet of the poems for sultans, commanders, viziers and importanthistorical people in the Great Seljuk Empire, was acknowledged byancient and modern important people. The fact that both predecessormen of letters and descendent ones included Mo‘ezz? in their worksshows the specialty of his poetry. Moreover, he was considered as oneof the poets establishing basis for the ode in Persian Literature. Hewas mentioned as one of the pioneers of the ode in Persian by manyhistorians of literature. It can be stated that he was one of the first poets producing and improving new metaphorical statements comparedto previous poets considering his some odes. The reason is that hisnovelty and understanding brought to ode are different than them ofother poets. H?fez, one of the pioneer poets of ode, analyzed many ofhis odes and utilized from them. In addition, it is known that San?’?-iGaznav? followed Mo‘ezz? for ode and the famous ode poets such asAnvar?, Zah?radd?n-i F?ry?b? and Att?r-i N?s?b?r? modelled his odes.However, in the period of Mo‘ezz?, the ode separated its connectionfrom the eulogy with the tegazzul, and proceeded to become an independent form of verse. The period Mo‘ezz? was considered as a periodin which ode patterns began to emerge and transferred into the earlystages of maturity. As the ode is to praise the beloved and Mo‘ezz?has included historical and narrative subjects in his odes, these showthat Mo‘ezz?’s style of ode is integrated with his eulogist aspect andstyle as well as using it in accordance with the rules of classical odes.Mo‘ezz? gained his fame with his being eulogist. The fact that thegreatest poets such as H?fez and many of his contemporary poets usedthe comparison and depictions of Mo‘ezz? in their odes makes it clearthat he played an important role as a poet of the period with his poetryas a poet. When his poems are analyzed, it is an undeniable fact thatMo‘ezz?’s mastery in his odes results from the success of Mo‘ezz?in praise. In addition, it is also possible to say that Mo‘ezz? was apoet who combined eulogy and ode in classical poetry. At that time,odes were considered as a praise which was written in the form ofode by the effect of the search for innovation, and which resembleseulogy because of its meaning. As a result, Mo‘ezz? often imposedthe function and characteristics of the ode but, when doing it, he didnot make compromise his poetry and poets. Persian men of letters andliterary historians have also argued that Mo‘ezz? was one of the poetswho contributed to the form of Persian poetry and made the greatest contribution to its development. In accordance with this statements,it is understood that Mo‘ezz? was considered as famous ode poets inPersian Literature and in the first period of his age.