YEMEN’DE BİR İBNÜ’L-ARABÎ MÜDÂFİİ: MECDÜDDÎN el-FÎRÛZÂBÂDÎ

Abstract

Nazarî irfan konusunda en büyük âlimlerden biri olan Şeyh-i Ekber İbnü’l-Arabî’nin fikirlerinin Yemen’de yayılmasını sağlayan sûfîler çoğunlukla Yemen’e sonradan dışarıdan gelmiş olanlardır. Bir başka ifadeyle Yemen’in iç dinamiklerinden ziyade dışarıdan gelenler tarafından bu fikirlerin transfer edildiği anlaşılmaktadır. Bu sûfîlerin sayısı az olsa da bölgeyi etkileme düzeyi yüksek olmuş ve onların düşünceleri özellikle hicri sekizinci ve dokuzuncu yüzyıllarda bu bölgede büyük bir hüsn-ü kabul görmüştür. Ancak İbnü’l-Arabî’nin görüşlerinin beklenmedik şekilde hızla yayılması medrese çevresini rahatsız etmiştir. Özellikle fakihler zaman zaman Yemen’de İbnü’l-Arabî takipçilerini şiddetli bir şekilde eleştirmişler ve bu konuda reddiyeler yazmışlardır. İbnü’l-Arabî düşüncesinin Yemen’de yaygınlaşarak fukahanın eleştirilerine karşı müdafaa edilmesinde Yemen’e yine dışarıdan gelen diğer bir sûfî âlimin büyük katkıları olmuştur. Bu kişi sözlükçülük alanındaki birikimi ile tanınan Mecdüddîn Muhammed b. Ya‘kûb el-Fîrûzâbâdî’den (ö. 817/1415) başkası değildir. Fîrûzâbâdî ile bu dönemde sûfîlere liderlik eden İsmail b. İbrahim el-Cebertî arasında sıkı bir bağ vardır. Cebertî medresesi İbnü’l-Arabî’nin ve Fîrûzâbâdî’nin eserlerini yaymış ve bu, Yemen’de büyük bir etki yapmıştır. Bu eserlerin, Cebertî medresesi eliyle yayılması üzerine medrese hocaları özellikle vahdet-i vücûd gibi konularda sûfîleri eleştirmeye başlamıştır. Öyle ki bazen bu çatışmayı durdurabilmek için zamanın iktidarı devreye girmek zorunda kalmıştır. Bunun üzerine İbnü’l-Arabî düşüncesini reddetmeye ve bu görüşleri çürütmeye yönelik olarak pek çok fakih reddiye yazmışlardır. Bu makale, Yemen’e dışarıdan gelmiş kadı Fîrûzâbâdî’nin, âlim ve fakih kimliğinin yanında onun bir İbnü’l-Arabî müdâfii olarak, bilinmeyen bir başka yönünü incelemektedir. Onun özellikle kadı İbnü’l-Hayyât’ın Nazîru’s-Suâl ve’l-Cevâb risalesine reddiye olarak yazdığı Risâle fi’r-Red ?ale’l-Mu?terizîn ?alâ İbni’l-?Arabî: Reddü’l-Mu?tezirîn ale’ş-Şeyh Muhiddîn’i ve bilahare kaleme aldığı el-İgtibât bi Mu?âleceti İbni’l-Hayyât fî Ecvibeti Mesâ’ile Sü’ile ?anhâ bi-Hakkı Muhyiddîn İbni’l-?Arabî: el-İgtibât bi Mu‘âleceti İbni’l-Hayyât’ı konumuz açısından önem arz etmektedir.

The sufis that spread ideas of Ibn al-Arab? known one of the greatest scholars of theoretical wisdom as al-S?h?ayk?h? al-Akbar in Yemen are mostly migrated to Yemen from foreign countries. In other words it is understood that these ideas were transferred from foreign countries rather than from the internal dynamics of Yemen. Although the number of incoming dervishes was low, the level of influencing the region was high and the ideas of these mystics have been widely accepted in this region, especially in the eighth and ninth Hijri centuries. However, the unexpected expansion thoughts of Ibn al-Arab? disturbed the madrasa scholars in Yemen. Especially Islamic law scholars have criticized the followers of Ibn al-Arab? in Yemen from time to time. These scholars wrote reviews on the Ibn al-Arab? school and against the dervishes who defended this school. Another ??f? scholar coming from Yemen to another country, made great contributions in defending the idea of Ibn al-Arab? against the criticism of law scholars in Yemen. This person is none other than Mad?j?d al-Din al-F?r?z?b?d? (d. 817/1415), who is known for his superb lexicological accumulation. During this period Ism???l b. Ibr?h?m al-Jabart? was the leader of the ??f?s. There is a close connection between al-F?r?z?b?d? and al-Jabart?. The Jabart? madrasa spread works of Ibn al-Arab? and al-F?r?z?b?d?. This situation had a big impact in Yemen. When these books spread through the Jabart? madrasa, madrasa scholars began to criticize ??f?s especially about the wahdat al-wujud that adopting the school of Ibn al-Arab?. So sometimes in order to stop this conflict, the sultan of that period had to take action. In order to deny the thought of Ibn al-Arab? and refute his opinions, many madrasa scholars wrote books. This article examines another unknown aspect of an Islamic jurist al-F?r?z?b?d? as defender of Ibn al-Arab? who came to Yemen from abroad. His articles, especially Ris?le fi’r-Red ?al? al-Mu?teriz?n ?al? Ibn al-Arab?: Reddü’l-Mu?tezir?n ?al? al-S?h?ayk?h? Muhidd?n, which he wrote as criticize in jürist Ibn al-Hayy?t’s Naz?ru’s-Su?l ve al-Cev?b article, and later el-İgtib?t bi Mu??leceti İbn al-Hayy?t f? Ecvibeti Mes?’ile Sü’ile ?anh? bi-Hakkı Muhyidd?n Ibn al-Arab?: el-İgtib?t bi Mu‘?leceti İbnü'l al-Hayy?t are very important for our topic.