BAZI BELAGAT KİTAPLARINDA “TEŞBÎH” SANATI HAKKINDA TANIM VE TASNİFLER

Abstract

Teşbîh, Arapça şibh kökünden gelen ve çoğulu teşbîhât olan temel bir edebiyat terimidir. Şiir ve güzel sanatların en önemli unsurlarından birisi teşbîhtir. Klasik edebiyatımızda yüzyıllarca kalıplaşmış bir şekilde sevgilinin yanağı güle, saçı sünbüle, beni fülfüle teşbîh edilmiş, birçok orijinal hayal ve nükte ortaya konulmuştur. Osmanlı'da tezkire yazarlarının şiir ve şair değerlendirmelerinde kullandıkları hayal, nükte, hüner gibi kriterler çoğu kez teşbîhi de içine almıştır. İsti'âre gibi temel bir sanatın da aslında temeli teşbîhtir. Şiir bir sanat olup, sanatın da teşbîhsiz yapılması düşünülemez. Hayal derinliği ve mânâ zenginliğinin oluşması çoğu kez teşbîhlerin zenginliği ile mümkün olmaktadır. Bu sebeple Osmanlı'da belâgat kitaplarında en ayrıntılı anlatılan konuların başında teşbîh gelmiş ve bu kitaplarda sayfalarca açıklama yapılmıştır. Böyle olmakla beraber bu kitaplarda teşbîh sanatının tanım ve tasnifinde biçok farklılık görülmektedir. Mesela bazı eserlerde mutlak, meşrût, kinâyet, mûciz gibi türler sayılıp açıklanmışken, başka eserlerde bu türler geçmeyebilmiş, bu da eserlerin beslendiği kaynakla ilgili bulunmuştur. Günümüzde teşbîh türleri için adı geçen belîğ, mücmel, mürsel, müekked gibi terimler de belâgat eserlerinin çoğunda geçmemektedir. Dolayısıyla bu konuda belli başlı belâgat eserleri incelenerek mukayeseler yapılmalıdır. Bu makalenin amacı da bu olup, seçilen belli başlı eserler üzerinde teşbîh ile ilgili tanım ve tasnifler mukayeseli olarak ortaya konulmuştur

Teşbih is a literary term of which root comes from şibh and its plural is teşbihat. One of the most important element of poem and fine arts is teşbih. In our classic literature the cheek of darling is resembled to rose, hair to hyacinth, scar to fülfül and many original drams and wits are put forth. In Ottoman, some criteria as dreams, wits and talents that tezkire authors used in their poem and poet assessments include Teşbih so much. Actually, as a basic art, the root of isti’âre is teşbih. Poem is an art and it cannot be thought that art can be done without teşbih. A deep dream or a rich meaning can be possible many times with thr richness of teşbih. Thus, in Ottoman, one of the most detailed narreted subject is teşbih in eloquence books and there is made pages and pages explanations. At the same time there is seen many differences on definition and classification of teşbih art in these books. For instance, in some articles, absolute, constitutional, allusion, miracles etc are described. In other articles, these species could not described and this condition is found about the article of the source. Nowadays, mentioned for teşbih species like belîğ, mücmel, mürsel, müekked cannot be seen in many eloquence articles. Thus, it should be examined and compared specific eloquence articles. The aim of this article is to examine and compare. Definition and classification about chosen specific articles are handled in this article.