Osmanlı Türkçesinde şimdiki zaman işaretleyicileri (XV.-XVIII. yüzyıllar)

Abstract

Şimdiki zaman, Türkçenin takip edilebilen tarihi dönemlerinden bu yana çeşitli eklerle veya kelimelerle anlatılmıştır. Geniş zaman ekleri -Ar/- (X)r, şimdiki zaman anlatmak için de kullanılırken -(I)yor, Osmanlıcadan Türkiye Türkçesine uzanan süreçte şimdiki zamanda standart bir varyant haline gelmiştir. Çalışmada, XV. ve XVIII. yüzyıllar arası Osmanlı Türkçesinde şimdiki zaman işaretleyicilerinin, seçilen bazı edebi metinler üzerinde yerleri tespit edilerek şimdiki zaman işaretleyicilerinin tarihsel gelişimi izlenmiştir. Ayrıca şimdiki zamanı ifade eden eklerin ve birleşik yapıların farklı zaman işlevleri belirlenmiştir. Çalışmanın giriş bölümünde zaman, şimdiki zaman, şimdiki zaman ekleri ve taranan metinler hakkında kısaca bilgiler verilmiştir. Birinci bölümde, Türkçede şimdiki zaman eklerinin tarihî dönemlerdeki kullanımları üzerinde durulmuştur. Şimdiki zaman ifadesinde kullanılan geniş zaman ekleri -r, -Ar, -Ir ve ayrıca -(I)yor ve mAktA/mAdA eklerinin fiil çekim eki olması çalışmayı fiil üzerinde yoğunlaştırdığından, zaman kavramı ile yakından ilgili olan görünüş konusu da çalışmaya dâhil edilmiştir. İncelenen tarihsel metinler üzerinde eylemlerin, şimdiki zaman işaretleyicileri ile oluşan farklı zaman ve görünüş işlevleri belirlenmeye çalışılmıştır.

Various suffixes or words have described the present time since the history of the Turkish period. Time suffixes like -Ar/-(X)r, when used for the present time -(I)yor, it has become a standard variant in the process extending from Ottoman Turkish to Turkish. The historical development of the present time markers was observed by determining the places of the present time markers, selected literary texts in the study of Ottoman Turkish between XV. and XVIII. centuries. Also, the different time functions of the suffixes and the combined structures that express the present time are determined. In the introduction section of the study, time, the present continuous tense, present continuous tense suffixes, and the scanned texts are given briefly. The first chapter describes the use of present continuous tense attachments in Turkish that is emphasized in the historical periods. The simple present continuous tense suffixes used in the present tense statement: -r, -Ar, -Ir; in addition -(I)yor and mAktA / mAdA suffixes are verb due to concentrating the work on the verb, the subject of aspect which is closely related with the concept of time is also included in the study. On the historical texts examined, different time and aspect functions of verbs, which are formed by the present continuous tense markers were tried to be determined.