Türkiye'de ekonomik kriz ve borçlanma dinamiği: Son on yılın kritik bir değerlendirmesi

Abstract

ÖZET Bu araştırmanın temel amacı 1994 ve 2001 krizi ve sürdürülemez iç borç dinamiğini incelemektir. Türkiye ekonomisi yaklaşık 25 yıldır yüksek kamu sektörü açıklan ve borç servisi oranları, siyasi istikrarsızlık, kayırmacılık, kamu sektöründe yönetim ve benzeri şeylerden kaynaklanan kronik enflasyonla yaşamaktaydı. Bu problemleri çözmek için istikrar programlan hazırlandı. İstikrar programları genellikle yüksek enflasyon, yüksek dış borç, sürdürülemez kamu sektörü açıkları ve ödemeler dengesi problemleriyle karşı karşıya kalan gelişmekte olan ülkelerde uygulamaya konulur. 1994'te Türk ekonomisi kendini çok şiddetli bir mali kriz içerisinde bulmuştur. 1994 krizinin altında yatan ana neden sürdürülemez mali pozisyondu. Krizin etkisiyle Türk Lirası değer kaybetmiş, resmi uluslararası rezervler hızlı bir şekilde düşmüş ve enflasyon üç haneli düzeylere sıçramıştır. Bunu takiben Türk hükümeti 5 Nisan 1994'te bir dizin yapısal reform kararları içeren bir istikrar programını yürürlüğe koymuştur. 1990'lardan sonra fınansal liberalleşme süreci derinleşirken bankacılık sektöründe önemli dalgalanmalar gözlemlenmiştir. Yüksek düzeydeki kamu bankalarının görev zararları, para ikamesi ve açık pozisyondaki artış ve yönetimin problemlerinin hepsi bu dalgalanmalarda önemli bir rol üstlenmiştir. Sabit bir döviz kuru kullanan 2000-2002 istikrar programı, kurun çökmesinden sonra terkedilmiştir. Şubat 2001 krizinden sonra benimsenen Güçlü Ekonomiye Geçiş Programı bankacılık sektörünü kurtancı bir programa dönüşmüştür. Bu çalışmanın ortaya koyduğu sonuçlara göre krizlerin daha hafif atlatılabilmesi veya benzer krizlerin tekrarının önlenmesi için akla gelen öneriler arasında mevduat güvencesinin sınırlandırılması ve bankacılık sektöründe hortumlamanın önlenmesi için yeni tedbirler alınması sayılabilir. Ayrıca sürdürülemeyen iç borç dinamiği problemi de halen Türkiye için önemli bir açmazdır. Bunun aşılması için de borçlanma dinamiğinin gözden geçirilmesi ve iç borçlanmayı azaltmak için yeni yöntemler geliştirilmesi önerilmektedir.

ABSTRACT The main.objective of this study is to analyze the 1994-2001 crises and i unsustainable debt dynamics. The Turkish economy has been experiencing a chronically high inflation for nearly 25 years, caused mainly by large public sector deficits and debt service ratios, political unstability, nepotism, poor administration in public sector and so on. Stabilization programs were introduced to solve these problems. Stabilization programs are usually implemented in developing countries that face high inflation, high external debt, unsustainable public sector deficits and balance of payments difficulties. In 1 994, Turkish economy found itself in a very severe financial crisis. The underlying cause of the 1 994 crisis was an unsustainable fiscal position. The Turkish Lira depreciated, official international reserves sharply declined and the inflation rate jumped to three-digit levels. Following this, the Turkish government announced a stabilization program and structural reform measures on the 5th of April, 1994. Significant fluctuations have been observed in the banking sector while financial deregulation process deepened after the 1990's. The high level of public banks' duty loses, money subsitution and increase in open position and problems of the government have all contributed to this fluctuations. The 2000-2002 stabilization program, which used an exchange rate peg has been abondoned after the exchange rate crashed. "The transation program for a stronger economy" adopted after February 2001 crisis, has turned out to be a program for saving the banking sector. Major findings of this study indicate that the full deposit insurance should be restricted and new measures taken to prevent the looting in the banking sector. In addition, the poblem of unsustainable internal debt dynamics is an important dilemma for Turkey as well. The borrowing dynamics should be revised and new methods should be found to reduce the domestic borrowing.