Muhammed Burhâneddîn-i Belhî ve Farsça Dîvânı: Tenkitli metin

Abstract

Bu çalışma Muhammed Burhâneddîn-i Belhî'nin hayatı ve Dîvânı'nın tenkitli metninden oluşmaktadır. Burhâneddîn-i Belhî, devrinin önde gelen şairlerindendir. Küçük yaşta ailesi ile birlikte Afganistan'ın Belh şehrinden göç ederek Osmanlının son yüzyılında yaşamıştır. O yalnızca şiirle meşgul olmuş, geçimini de şiir yazarak temin etmiştir. Şiiri ruhun gıdası sayan şair, bulunduğu her meclisi şiirleriyle şenlendirmiştir. Sokakta karşılaştığı dostlarına hal hatır sormak yerine şiir okumayı yeğlemesi sebebiyle, "şâ'ir-i seyyâr" lakabıyla anılmıştır. Siyasi yönü ön planda değilse de İstanbul'da Cemaleddîn Afganî ve Kaçar şehzadelerinden Şeyhü'r-Reîs gibi önemli ve siyasi şahsiyetlerle görüşmüştür. Belhî'nin, Farsça ve Türkçe Dîvân'ı, Farsça ve Türkçe tarih manzumeleri, çeşitli şairlerden yaptığı Farsça ve Türkçe tahmisleri, mektuplarını içeren Defter-i Kuyûdât'ı, Nakaratlı Manzumat ve Şarkıyyât Mecmuası, çoğunluğu Farsça ve bir kısmı Türkçe olmak üzere 11 mesnevîsi vardır. Şiirlerinde "Burhân", "Burhân-ı Belhî", "Burhân-ı Hüseynî", "Merd-i Belhî", "Belhî", "Bülbül-i Belh" mahlaslarını kullanan şair, şiirlerini Türkçe, Farsça ve Çağatayca söylemiştir. Çalışmamıza konu olan ve tenkitli metnini hazırladığımız Farsça Dîvân'ı 157 gazelden ibarettir. Çalışmada Burhaneddîn-i Belhî'nin mensubu olduğu aile üyeleri, aile fertlerinin Arapça, Farsça, Türkçe ve Çağatayca eserleri tanıtılmış; bugüne kadar hiçbir çalışmaya konu olmayan Farsça Dîvân'ının metni ortaya konulmuştur. Anahtar Sözcükler Muhammed Burhâneddîn-i Belhî, Suleymân-i Belhî, Abdülkâdir-i Belhî, Muhammed Musa, Farsça Dîvân, Belhî

This study consists of Muhammad Burhâneddîn Balkhi's life story and a criticizing text of his collected poems (divan). Burhâneddîn Balkhi, one of the leading poets of his time, migrated from the city of Balkh in Afghanistan at a young age with his family and has lived in the last century of the Ottoman Empire. He has employed himself solely in poetry and made a living from poetry. He has considered the poetry as the food of the soul and cheered each and every one of the gatherings which he was present by vocalizing his poems. He was nicknamed as `the poet travelers` because of his ritual of reading poems to his friends whom he came across to, rather than asking how they were doing. Although his political aspects was not at the forefront, he has met with some key political figures in Istanbul, like Jamaleddîn Afganî and one of the Qajar princes, Şeyhu'r-Raîs. Balkhi's works include collected poems (divan) in Turkish and Persian, poems of histories in Turkish and Persian, some tahmis in Turkish and Persian which he cited from various poets, the journal which consists of his letters: `Daftar-i Quyudât', Nakaratlı Manzumat ve Şarkıyyât Mecmuası` and his 11 mathnavis, most of which are in Persian with a few Turkish ones. He used "Burhân", "Burhân-ı Balkhi", "Burhân-ı Husaynî", "Mard-i Balkhi", "Balkhi", "Bulbul-i Balkh" as pseudonyms in his poems; and recited his poems in Turkish, Persian and Chagatai. Balkhi's collected poems in Persian which is the main subject of this research and criticized in the study are made up of 157 ghazals. Balkhi's family members and their pieces in Arabic, Turkish, Persian and Chagatai are also introduced in this work. In addition, the text of his collected poems in Persian, which has not been subject to any studies so far, is revealed in this research. Key Words Muhammad Burhâneddîn Balkhi, Sulayman Balkhi, Abdulkadir Balkhi, Muhammad Musa, Collected poems (divan), Balkhi