Belgradlı Mehmed Hâkî'nin Şakâ'ik tercümeleri

Abstract

Taşköprîzâde Ahmed Efendi'nin eş-Şakâ'iku'n-Nu'mâniyye fî Ulemâi'd-Devleti'l-Osmâniyye adlı eseri kaleme almasıyla yeni bir Türkçe biyografi yazım biçimi doğmuştur. Bu yeni telif şekli dönemin entelektüelleri tarafından süratle idrak edilerek bir geleneğe evrilmiştir. Taşköprîzâde hayatta iken birden fazla mütercim eseri tercüme etmeye başlamış, zaman içerisinde birçok tercüme yapılmıştır. Tercümelerle birlikte zeyl geleneği başlayarak 19. yüzyıla değin bu tahrir faaliyeti sürmüştür. Âlim, mutasavvıf, tabip, hatip gibi zümrelerin hayat hikâyelerini kapsayan bu eser, Muhtesibzâde Mehmed Hâkî-i Belgrâdî tarafından üç kere tercüme edilmiştir. Hâkî, Taşköprîzâde'den tercüme için izin almış, ona yaptığı tercümeden örnekler göstermiştir. İlk yaptığı tercümeye isim koymasa da genellikle Terceme-i Şakâ'ik-i Numâniyye şeklinde anılmıştır. İkinci tercümesinin ismi Hadâ'iku'r-reyhân, sonuncusunun adı Mecma'ü'l-eşrâf'tır. Çalışmanın giriş bölümünde ilk olarak biyografi türünün ortaya çıkmasından Şakâ'ik'ın tahririne kadar olan tarihsel akışa kısa bir bakış yapılmıştır. Daha sonra Şakâ'ik, tercümeleri ve zeylleri hakkında genel bilgiler verilmiştir. Birinci bölümde mütercimin hayatı elde verili olan bilgiler ve eserinden hareketle oluşturulmuştur. İkinci bölümde Mecma'ü'l-eşrâf hakkında umumî bir inceleme yapılmıştır. Biyografilerde kişilik, kimlik, fiziksel özellikleri gibi bireysel özelliklerin yanında toplum, kültür, yaşayışa dair ilişkisel hususiyetler çeşitli yönlerden ele alınmıştır. Kişilerin ürettikleri eserler de müstakil bir başlık altında incelenmiştir. Üçüncü bölümde Hâkî'nin tercümeleri birbiri arasında kıyaslanmıştır. Biyografilerin sayı, sıra ve içerikleri, başlıkları, şiirleri, yazılış bilgileri, nüshaları mukayese edilmiştir. Son bölümde Mecma'ül-eşrâf'ın bilinen iki nüshası üzerinden tenkitli metni yapılmıştır.

Taşköprîzâde Ahmed Efendi's work named eş-Şakâ'iku'n-Nu'mâniyye fî Ulemâi'd-Devleti'l-Osmâniyye, gave a new form of biography to the Turkish literature. This new method evolved into a tradition by being quickly grasped by the intellectuals of the period. While Taşköprîzade was still alive, his work was translated by many translators. In addition to the translations, the tradition of 'zeyil' started and this writing activity continued until the 19th century. This work, which covers the life stories of Muslim scholars (âlim, mutasavvıf, tabip, hatip, etc.), was translated three times by Muhtesibzâde Mehmed Hâkî-i Belgrâdî. He received permission from author himself for translation and showed examples of his translation. Even though he did not name his first translation, it was often referred to as Terceme-i Şakâ'ik-i Numâniyye. The name of his second translation is Hadâ'iku'r-reyhân, and the last one is called Mecma'ü'l-eşrâf. In the introduction part of the study, a brief look at the historical flow from the emergence of the biography type to the writing of Şakâ'ik has been given. After that, general information about Şakâ'ik, its translations and additions are given. In the first part, the life of the translator is written based on his work and the limited information available. In the second part, a general examination has been made about Mecma'ü'l-eşrâf. In biographies, besides individual characteristics such as personality, identity, and physical characteristics, relational features related to society, culture and life are handled from various aspects. The works produced by people are also examined under a separate title. In the third chapter, the translations of Hâkî are compared. The characteristics of biographies such as number, order and content of biographies, titles, poems, spelling information, copies were compared. In the last chapter, the critical edition of two known copies of Mecma'ü'l-eşrâf are made.