Osmanlı hukukunda gemi kira sözleşmeleri

Abstract

Nehir ve göllerde küçük kayıklarla başlayan ticari girişimler, daha büyük ve dayanıklı gemilerin inşasıyla denizlere taşınmıştır. Deniz taşımacılığında meydana gelen hasarların kim tarafından yüklenileceği üzerinde ve geleneksel uygulamalarla gelişmeye başlayan deniz ticaret hukuku, ilerleyen dönemde taşıma sözleşmeleri ve sigorta gibi konularda da çeşitli normların ortaya koyulduğu bir alana dönüşmüştür. Denizci beylikleri sınırlarına katması ile başlayan Osmanlı denizciliği, başta askeri amaçlara hizmet etmiş, zamanla genişleyen sınırları ile ticari anlamda da ciddi bir yol kat etmiştir. İstanbul'un fethi ile Avrupa deniz ticaretinde önemli bir ticari pazarı ele geçiren Osmanlı Devleti, sonrasında Karadeniz ve Akdeniz'deki egemen güç olmuştur. Genişleyen egemenlik alanında, Osmanlı deniz yük taşımacılığı önem kazanmıştır. Bu kapsamda karşımıza gemi kira sözleşmeleri çıkmaktadır. Osmanlı uygulamasında gemi kira sözleşmelerinin şekli ve hükmi esaslarının gelişimini iki döneme ayrılarak incelemek mümkündür. Klasik dönemde şer'i hukuk ve kapitülasyon hükümlerine göre esasları belirlenen gemi kira sözleşmeleri, Tanzimat sonrasında çıkartılan Ticaret-i Bahriye-i Kanunname-i Humâyûn'da navlun sözleşmesi başlığı altında düzenlenmiştir. Çalışmanın amacı klasik dönemde ve Tanzimat sonrasında Osmanlı deniz ticareti hukukunda gemi kira sözleşmelerinin esaslarını ortaya koymaktır. Bu kapsamda İstanbul kadı sicillerinde kayıtlı sözleşme hükümlerinin şer'i hukuk esaslarına uygunluğu irdelenmiş, Ticaret-i Bahriye-i Kanunname-i Humâyûn ve tamamlayıcısı Mecelle hükümleri özelinde gemi kirasının hukuki gelişimi ele alınmıştır. Anahtar Kelimeler: Osmanlı, Deniz Ticaret Hukuku, Gemi Kirası, Navlun Sözleşmesi

Commercial enterprises, which started with small boats in rivers and lakes, have been moved to the seas with the construction of larger and durable ships. Maritime trade law has started to develop on who will be responsible for maritime transport and with traditional practices. In the following period, it has been transformed into an area where various norms are put forward in issues such as transportation contracts and insurance. Ottoman maritime, which started with the addition of maritime principals to its borders, served primarily military purposes. Expanding borders in a short time enabled the sea trade volume to increase as well. Istanbul, an important port in European maritime trade, played an important role in trade volume. By the 16th century, the Ottoman State became the dominant power in the Black Sea and the Mediterranean. Ottoman sea freight transport, which gained importance in the field of expanding sovereignty, was realized through charter parties on a legal basis. In the Ottoman practice, it is possible to examine the form of charter parties and the development of the legal principles by dividing them into two periods. In the classical period, the charter parties, the principles of which were determined according to the provisions of the law and capitulation, were arranged under the title of freight contracts in the Ticaret-i Bahriye-i Kanunname-i Humâyûn issued after Tanzimat. The aim of the study is to reveal the principles of charter parties in the Ottoman maritime trade law in the classical period and after Tanzimat. In this context, the conformity of the contract provisions registered in the Istanbul court registers has been examined in accordance with the legal principles, and the legal development of the ship's lease in accordance with the provisions of Ticaret-i Bahriye-i Kanunname-i Humâyûn and its complementary Mecelle. Key Words: Ottoman, Maritime Law, Charter Parties, Freight Contract