AİHS'in 3. maddesi kapsamında devletin hürriyetinden mahrum bıraktığı bireylerin tutulma koşullarına yönelik pozitif yükümlülükleri

Abstract

İşkence ile insanlıkdışı ve aşağılayıcı muamele veya cezalardan korunma hakkı, demokratik toplumların en temel değerlerinden birisini oluşturur. Birçok uluslararası sözleşme ile birlikte Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi'nin 3. maddesinde de öngörülen bu hakkın herhangi bir istisnası bulunmamaktadır. İşkence ve kötü muamelelerden kaçınmaya ilişkin bu negatif yükümlülük, söz konusu hakkın korunması bakımından tek başına yeterli değildir. Buna ek olarak Devlet, bireylerin bu tür kötü muamelelere maruz bırakılmayacakları bir ortamı da sağlamak zorundadır. Garanti edilen hakların teorik değil, pratik ve etkin olduğu bu ortamda bireyler söz konusu haklarını etkili bir şekilde kullanabileceklerdir. Bir gözaltı merkezinde, hapishanede, psikiyatri hastanesinde, mülteci kampında ya da benzeri başka bir kurumda hürriyetinden yoksun bırakılan kişilere sağlanan tutulma koşulları, pozitif yükümlülüklerin en önemli uygulama alanlarından birisini oluşturur. Bu yükümlülükler Devletin, çocuklar, kadınlar, fiziksel ya da aklî engelliler, yaşlılar, yabancılar, hapishanede açlık grevine başlayanlar ve benzeri kolay incinebilir kişilere yönelik özel koşulların sağlanmasına yönelik pozitif müdahalelerini de içerir. Bu kişiler, insan onuruna aykırı olmayan temel yaşam ve sağlık koşulları temin edilerek korunmalıdırlar. Bu koruma, bu tür kurumlardaki temizlik, beslenme, barınma, sağlık, ısınma, havalandırma, doğal ışığa erişim, hücre dışı faaliyetler ve benzeri temel ihtiyaçlara odaklanan geniş bir kategoride düşünülmelidir. Bireylerin beden bütünlüğünü ve kişilik onurunu korumaya yönelik AİHM içtihadı ise, bu kategoriyi sürekli genişletme eğiliminde olmuştur. Sonuç olarak pozitif yükümlülükler teorisi, işkencenin karanlık sayfalarıyla dolu insanlık tarihinde ceza adaleti bakımından büyük bir kazanım olmuştur. Dört bölümden müteşekkil bu çalışmanın ilk bölümünde Devletin hürriyetin sınırlandırılmasına yönelik yetki ve yükümlülükleri izah edilmiştir. İşkence ve diğer kötü muameleler ikinci bölümde açıklanmıştır. Aşırı kalabalıklaşma, temel ihtiyaçlar, özel kişilerin kötü muamelelerinden korunma ve sağlık gibi genel nitelikteki gözaltı-tutma koşullarına ilişkin pozitif yükümlülüklere 3. bölümde yer verilmiştir. Son olarak dördüncü bölümde, çocuklar, kadınlar, hamileler, yaşlılar ve engelliler gibi kolay incinebilir gruplara yönelik özel tutulma koşullarına ilişkin pozitif yükümlülükler 11 alt başlık halinde sıralanmıştır.

The individual right to be protected against torture and inhuman or degrading treatment or punishment is a fundamental value of democratic societies. There is no derogation from this right enshrined in Article 3 of the European Convention on Human Rights and in many other international conventions. The negative obligation to avoid torture and ill treatment alone will not be enough to guarantee the enjoyment of this right. In addition, the State should also ensure an environment whereby individuals shall not be subjected to such treatment. Individuals can effectively exercise their rights in such environment where the rights guaranteed do not remain theoretical but are practical and effective. The conditions in which an individual deprived of his liberty is kept in detention, either in a custody centre, prison, psychiatric hospital, refugee camp or a similar institution constitute an important pillar for positive obligations. Positive obligations evoke positive interventions by the State such as provision of special conditions for minors, women, individuals with physical or mental disabilities, the elderly, aliens, prisoners on hunger strike and similar vulnerable individuals. Such individuals should be protected through ensuring proper living and health conditions without prejudicing human dignity. Such protection should be broadly interpreted so as to provide for a wide range of fundamental needs such as hygiene, nourishment, shelter, health, heating, ventilation, access to natural light, outdoor exercises etc in places of detention. ECtHR jurisprudence regarding the protection of physical integrity and dignity of individuals tend to broaden the scope of this category. As a consequence, the theory of "positive obligations" is a great achievement in the history of criminal justice full of dark ages of torture. This study consists of four parts; the first part explains the powers and obligations of the State regarding deprivation of liberty. The second part describes torture and other types of ill treatment. Positive obligations of the State regarding general conditions of detention such as overcrowding, basic needs, protection of individuals from ill treatment by third persons and health are explained in the third part. Lastly, the fourth part lists under 11 headings, the positive obligations regarding the special conditions of detention for vulnerable individuals such as children, women, pregnant women, the elderly and persons with disabilities.