Aziz Mahmûd Hüdâyî Dîvânı sözlüğü (Bağlamlı dizin ve işlevsel sözlük)

Abstract

XVI ve XVII. yüzyıla tanıklığı olan Aziz Mahmud Hüdâyî'nin tebliğ ve irşat çalışmaları için telif ettiği Dîvân-ı İlâhiyât isimli eser, çalışmamızın tez konusudur. Çalışmamızın zemini, Süleymaniye Kütüphanesi Hacı Mahmud Efendi Bölümü 2372/2'de kayıtlı 1040/1640 tarihli harekeli nüshasını (eserin bilinen en eski nüshası) dikkate alan Mustafa Tatçı ve Musa Yıldız'ın Aziz Mahmud Hüdâyî Dîvân-ı İlâhiyât Tıpkıbasım ve Çeviriyazı adlı esere dayanmaktadır. Eserdeki şiirlerin söz varlığı, şiirlerdeki kelimelerin farklı kullanımları ve anlam katmanlarının tespit edilerek bağlamlı dizin ve işlevsel bir sözlüğün oluşturulması ve bu sayede şairin kısa bir poetikasının verilmesi çalışmanın genel amacıdır. Bu amaca hizmet için de şairin Türkçe yazılmış şiirleri dikkate alınmıştır. Az sayıdaki Arapça ve Farsça şiirler, araştırmanın yöntemine uymadığı için sadece şekil ve künye bilgileri yönünden çalışmaya dahil edilmişlerdir. Çalışma, kelimelerin bağlamlı dizin ve işlevsel sözlüğünün tespiti esasına dayandığı için TEBDİZ (Tarih ve Edebiyat Metinleri Bağlamlı Dizin ve İşlevsel Sözlüğü) isimli projenin sistem altyapısı ve kolaylığından faydalanılmıştır. Sistemin sağladığı olanakla kelime, kelime grupları ve tamlama yapıları oluşturularak metne bağlı işlevsel bir anlamlandırma yöntemine başvurulmuştur. Çalışma sonunda şairin hayatı, şiir sanatı ve en temelde şiirlerinin semantik karşılıkları üzerine ölçülebilir, detaylandırılmış sonuçlara ulaşılmıştır. Bu yönüyle çalışma, özellikle şairin şiir sanatı üzerine yapılacak araştırmalara malzeme desteği sağlayacak yeterliliğe sahiptir.

The work named Dîvân-i İlâhiyât, which was compiled by Aziz Mahmud Hudâyî, who witnessed the XVI and XVII centuries, for his tablig (preaching) and irshad (spiritual guidance) studies, is the thesis topic of our study. The basis of our study is based on the work titled Aziz Mahmud Hüdâyî Dîvân-ı İlâhiyât Facsimile and Translation, by Mustafa Tatci and Musa Yildiz, who take into account the vowel-pointed copy (the oldest known copy of the work), dated 1040/1640, registered in the Suleymaniye Library, Haci Mahmud Efendi Section 2372/2. The general purpose of the study is to create a concordance and functional glossary by determining the vocabulary of the poems in the work, the different uses of the words in the poems and the layers of meaning and thus to give a short poetics of the poet. In order to serve this purpose, the poet's poems written in Turkish has been taken into account. A small number of Arabic and Persian poems has been included in the study only in terms of shape and imprint information, as they did not comply with the research method. Since the study is based on the determination of the concordance and functional glossary of words, the system infrastructure and convenience of the project named TEBDIZ (Concordance and Functional Glossary of Historical and Literary Texts) has been utilized. With the opportunity provided by the system, a functional interpretation method based on the text has been used by creating words, phrases and phrase structures. At the end of the study, measurable and detailed results have been reached on the poet's life, poetry and basically the semantic equivalents of his poems. In this respect, the study has the qualifications to provide material support for the researches on the poet's poetry.