Ethem Baran'ın roman ve hikâyelerinde insan

Abstract

Ethem Baran, 1990 kuşağı Türk hikayeciliğinin önemli temsilcilerindendir. İlk hikâye kitabı Sonrası Ayrılık 1991'de yayımlanmıştır. O, kurmaya çalıştığı hikâye evreninin içini; kıyıda köşede kalmış, unutulmuş insanlarla doldurmuş; görünenden çok görünmeyeni ve keşfedilmeyi bekleyeni anlatmıştır. Bugüne kadar hikâyeciliğinin yanı sıra roman ve ders kitapları gibi farklı anlatı türlerinde eserler ortaya koyan Baran hakkında kapsamlı bir çalışma bulunmamakla birlikte bu çalışma ile yazarın eserlerinde "insan" unsurunu nasıl konumlandırdığını saptamak amaçlanmıştır. Çalışmanın ana konusu olan insanı incelerken, Ethem Baran'ın iki romanı ve on hikâye kitabı ayrı ayrı taranmıştır. Ele alınan çalışmalar incelendikten sonra roman ve hikâyelerde geçen "insan" unsurları kendi içerisinde tahlil edilerek bir bütün hâlinde verilmeye gayret edilmiştir. Tez; giriş, yazarın hayatı, sanatı ve edebi kişiliği, roman ve hikâyelerinde insan, sonuç ve kaynakça başta olmak üzere üç kısımdan oluşmaktadır. Giriş bölümünde varlık fenomenleri, değerler ve insanın genel nitelikleri hakkında teorik bilgiler verilmiştir. Birinci bölümde Ethem Baran'ın aile, öğrenim, iş hayatı, ilgi alanları, sanat anlayışı, fikirleri ve eserleri tanıtılmıştır. Tez biyografik bir çalışma niteliği taşımadığından dolayı yazarın yaşam öyküsü kısa tutularak roman ve hikâyeler tezin merkezine alınmıştır. İkinci bölümde yazarın Yarım (2008) ve Emanet Gölgeler Defteri (2013) olmak üzere iki romanı "insanın genel nitelikleri", "insanın varlık şartları" ve "değer kavramı" çerçevesinde incelenmiştir. Üçüncü bölümde Baran'ın; Sonrası Ayrılık (1991), Kurutulmuş Gül Mevsimi (1994), Dönüşsüz Yolculuklar Kitabı (2005), Unuttuğum Bütün Akşamlar, (2005), Bozkırın Uzak Bahçeleri (2006), Evlerimiz Poyraza Bakar (2009), Bulut Bulut Üstüne (2011), Zira (2015) ve Döngel Dünya (2019) adlı hikâye kitapları "insanın genel nitelikleri", "insanın varlık şartları" ve "değer kavramı" başlıkları altında incelenmiş ve tespit edilen örneklerle somutlaştırılmıştır. Ayrıca roman ve hikâyelerin özetlerine "insanın varlık şartları" kısmında yer verilmiştir. Söz konusu çalışmanın kapsam ve sınırlılıkları içinde felsefî antropolojiden hareketle insan olmanın varlık koşulları, Takiyettin Mengüşoğlu'nun tesiri ışığında tahlil edilip açıklandıktan sonra sonuç bölümünde, yazarın roman ve hikâyelerinde söz konusu fenomenler, değerler ve insanın genel nitelikleri incelenmiş ve eserlerin odak noktası olan insan anlamlandırılmaya gayret edilmiştir. Bununla birlikte yazarın eserlerinde "insan nedir?" sorusuna yanıt aranmıştır. Nihai olarak Baran'ın eserleri irdelendiğinde; yüksek değerlerin sesini duyarak tavır takınan, özgürlüğüyle kararsız olmayan, anlamlı bir çalışmayı benimsemiş ve kendisini bir şeye veren, seven; değerleri benimseyerek yaşadığı çevreyle ve tabiatla uyumlu ve ötekileştirilmeyen insanın var olduğu bir evrenin hayalini kurduğu kanısına varılmıştır. Bununla birlikte toplumsal ve bireysel düzlemde; ahlakî, dinî, siyasi, iktisadi, sosyal-kültürel ve estetik değerler bağlamında eserlerde yer alan karakterler incelendiğinde ise değerlerin sesini duyan, duymayan ve değer çatışması yaşayan kahramanların mevcut olduğu görülmüştür. Tüm bu arayışların merkezinde yer alan kaynaklar künyeleriyle birlikte "kaynakça" bölümünde belirtilmiştir. Anahtar Kelimeler: Ethem Baran, roman, hikâye, insan, insan felsefesi, değer.

Ethem Baran is one of the significant representatives of the Turkish storytelling of the 1990 generation. His first story book, "Then Comes Parting" was published in 1991. He has filled the universe of his stories he tried to create with cast-off, forgotten people, and told about the unseen and those waiting for to be discovered. Although there are no comprehensive studies about Baran, who has given works in diverse narrative types such as novels and textbooks in addition to his storytelling, it was aimed in this study at determining how he positioned the "human" factor in his works. The two novels and ten story books of Ethem Baran were scanned separately one by one. After examining the handled works, the "human" factor included in the novels and stories were analyzed in itself in an attempt to present them as an integral body. The thesis consist of three sections, namely the introduction, author's life, his artistic and literary personality, human in his novels and stories, conclusion and the reference list. Theoretical information on the phenomena of existence, values and overall characteristics of the human beings are presented in the Introduction section. In the first section, family, education and business life of Ethem Baran, his areas of interest, understanding of art, ideas and works were introduced. Since this thesis does not have the characteristics of a biography, the story of the life of the author was kept short, and his novels and stories were focused on. In the second section, two novels of the author, namely, "the Half" (2008) and "the Book of Escrowed Shadows" (2013) were examined in the frame of "general characteristics of the human being", "conditions of existence of the human being" and "concept of value". In the third section, Baran's story books including "Then Comes Parting" (1991), "Season of Dried Roses" (1994), "Book of Trips with No Return" (2005), "All the Evenings I have Forgotten", (2005), "Gardens of the Steps Far Away" (2006), "Our Houses Face the North Wind (2009)", "Clouds on Clouds" (2011), "Cheating" (2015) and "the Medlar World" (2019) were examined under the headlines of "general characteristics of the human being", "conditions of existence of the human being" and "concept of value" and were concretized with the identified examples. Furthermore, "conditions of existence of the human being" were included in the summaries of the novels and stories. Conditions for existence of being human were analyzed and explained in the light of the influence of Takiyettin Mengüşoğlu starting from philosophical anthropology in the scope and limitations of the said study, and in the conclusion section, the said phenomena, values and general characteristics of the human being in the author's stories were examined, and it was attempted to interpret the human being in the focus of his works. Together with this, the answer to the question of "what is a human being" was searched in the works of the author. Finally, it was concluded upon examination of Baran's works that he was dreaming a universe that hosted human beings who heard the voices of high values and arranged their attitudes accordingly, who are not indecisive with their freedom, who had adopted a meaningful efforts and capable of devoting themselves, who acted in compliance with their environment through adoption of values and who are not marginalized. Together with this, it was seen when characters in his works were examined in social and individual levels in the context of moralist, religious, political, economic, socio-cultural and esthetic values that there were heroes who heard or did not hear the voices of values and experiencing value conflicts. Sources in the center of all this search are given in the "Reference List" together with the identification data. Keywords: Ethem Baran, novel, story, human, human philosophy, value.