Kronik hastalık öz yönetiminin, sağlık kontrol odağı ile ilişkisi diyabet hastaları üzerine çalışma

Abstract

Bu araştırma diyabet hastalarında kronik hastalık öz yönetimi düzeyleri ile sağlık kontrol odağının belirlenmesi ve sosyo-demografik özellikleri, diyabet türü, eşlik eden kronik hastalıklarının varlığının belirlenen değişkenler üzerinde değişikliğe neden olup olmadığını belirlemek amaçlanmıştır. Bunun yanında; sağlık kontrol odağı ile kronik hastalık öz yönetimi düzeylerinin birbiri ile ilişkisinin ve birbirleri üzerindeki etkilerinin belirlenmesi amaçlanmıştır. Araştırmanın evrenini, 03/01/2023- 30/03/2023 tarihleri arasında Kırıkkale Yüksek İhtisas Hastanesi dahiliye bölümü yataklı tedavi servislerinde tedavi gören ve araştırmaya gönüllü olarak katılmayı kabul eden 18 yaş üstü diyabet hastaları oluşturmaktadır. Araştırma için basit rastgele örnekleme yöntemi kullanılmış ve 287 diyabet hastasının katılımıyla araştırma tamamlanmıştır. Kullanılan ölçeklerin ve boyutlarının bu çalışmadaki güvenilirlik düzeyi cronbach alpha değeri ile ölçülmüştür. Kronik hastalık öz yönetim düzeyinin ve sağlık kontrol odağı türünün cinsiyet, medeni durum ve eşlik eden hastalık durumu açısından farklılık gösterip göstermediği bağımsız örneklem t- testi ile değerlendirilirken; yaş, eğitim durumu, gelir durumu, sosyal güvence durumu ve ikamet yeri değişkenleri açısından farklılık gösterip göstermediği ise tek yönlü anova analizi ile değerlendirilmiştir. Kronik hastalık öz yönetim ve sağlık kontrol odağı kavramları arasındaki ilişki ise pearson korelasyon analizi ile değerlendirilmiştir. Araştırma sonuçlarına göre; katılımcıların kronik hastalık öz yönetim ölçeğinden elde ettikleri toplam puan ortalamasının orta düzeyde (ort:64,11±5,4 Min:21,Max:105) olduğu görülmektedir. Alt boyutlarından kendini damgalama (ort:20,80±4,2 Min:9,Max:33), damgalamayla baş etme (ort:16,39±3,4 Min:9,Max:25), sağlık bakım etkinliği (ort:12,73±2,7 Min:8,Max:20) düşük düzeyde buna karşın tedaviye uyum (ort:15,81±4,0 Min:5,Max:25) orta düzeyde çıkmıştır. Katılımcıların iç kontrol odağı alt boyutu puanı (ort:25,08±5,2 Min:9,Max:36) diğer alt boyutlara göre daha yüksek bulunmuştur. Bu sonuçlara göre, katılımcıların daha çok iç kontrol odağı inancına sahip oldukları söylenebilir. Katılımcıların Kronik Hastalık Öz Yönetim Ölçeği ve alt boyutları ile Çok Boyutlu Sağlık Kontrol Ölçeği A Formu alt boyutlarından elde etikleri puanların sosyo-demografik özelliklerine göre anlamlı farklılıklar gösterdiği belirlenmiştir (p<0,05). Gerçekleştirilen korelasyon analizleri neticesinde; kronik hastalık öz yönetim toplam ve alt boyutları ile sağlık kontrol odağı alt boyutları arasında istatistiksel olarak anlamlı ilişkiler elde edilmiştir (p<0,05). Sağlık profesyonellerinin hastaların kronik hastalık öz yönetimlerini artırmak amacıyla planlama yaparken onların sağlık kontrol odağı inançlarını göz önünde bulundurmalarının yararlı olacağı düşünülmektedir. Anahtar kelimeler: Kronik hastalık, diyabet, öz yönetim, sağlık kontrol odağı.

In this study, it was aimed to determine the chronic disease self-management levels and health control locus in diabetes patients and to determine whether the socio-demographic characteristics, type of diabetes, and the presence of concomitant chronic diseases cause a change on the determined variables. Besides; The aim of this study was to determine the relationship between health control locus and chronic disease self-management levels and their effects on each other. The population of the study consists of diabetes patients over the age of 18 who were treated in the inpatient services of Kırıkkale High Specialization Hospital between 03/01/2023 and 30/03/2023 and voluntarily agreed to participate in the study. Simple random sampling method was used for the research and the research was completed with the participation of 287 diabetes patients. The reliability level of the scales and dimensions used in this study was measured with the Cronbach alpha value. While assessing whether the level of chronic disease self-management and the type of health control locus differ in terms of gender, marital status and comorbid disease status, the independent sample t-test; whether it differs in terms of age, education level, income status, social security status and place of residence was evaluated with one-way anova analysis. The relationship between the concepts of chronic disease self-management and health locus of control was evaluated by Pearson correlation analysis. According to the research results; it is seen that the total mean score obtained by the participants from the chronic disease self-management scale is at a moderate level (mean: 64.11±5.4 Min:21,Max:105). Its sub-dimensions include self-stigma (mean:20.80±4.2 Min:9,Max:33), coping with stigma (mean:16.39±3.4 Min:9,Max:25), health care effectiveness (mean:12.73 ±2.7 Min:8,Max:20) was low, whereas treatment compliance (mean:15.81±4.0 Min:5,Max:25) was moderate. Participants' internal locus of control sub-dimension score (mean:25.08±5.2 Min:9,Max:36) was found to be higher than other sub-dimensions. According to these results, it can be said that the participants have more internal locus of control beliefs. It was determined that the scores of the participants obtained from the Chronic Disease Self-Management Scale and its sub-dimensions and the Multidimensional Health Control Scale Form A sub-dimensions showed significant differences according to their socio-demographic characteristics (p<0.05). As a result of the correlation analyzes carried out; Statistically significant relationships were found between chronic disease self-management total and sub-dimensions and locus of control sub-dimensions (p<0.05). It is thought that it would be beneficial for health professionals to consider their health locus of control beliefs while planning to increase the chronic disease self-management of patients. Key words: Chronic disease, diabetes, self-management, locus of control.