Osmanlı Sarayında Aşure Yapımı Ve Dağıtımı (Xvııı.-Xıx. Yüzyıllar)

Abstract

10 Muharrem “Aşure Günü”nde en az on çeşit malzemeden oluşan aşurenin pişirilerek eşe-dosta,fakirlere dağıtılması Nuh peygamberin sünneti olarak kabul edilmiş ve bu sebeple de Aşure Günütarih boyunca, kutsal bir gün olarak çeşitli şekillerde kutlanmıştır. Osmanlılarda bu günde aşureyapılıp dağıtılması gerek halk arasında gerekse saray ve devlet ricali arasında da görülmekte ve bunaözen gösterildiği anlaşılmaktadır. Aşure Günü kutlamaları, saraydan başlamak üzere halk tabakasına kadar uzanan Osmanlı sosyal hayatını canlandıran; birlik, beraberlik ve dayanışma duygularınıkuvvetlendiren bir gelenek olarak varlığını sürdürmüştür. Bu konudaki çalışmalarda XVIII. ve XIX.yüzyıllarda Osmanlı sarayında aşure yapımı ve dağıtımı üzerinde durulmadığı görülmektedir. Bunedenle bu makalenin konusu XVIII. yüzyıl ve XIX. yüzyılın ilk yarısı arasında 10 Muharrem AşureGünü’nde Osmanlı sarayında aşure yapımı ve dağıtımı ile ilgili uygulamaları içermektedir. Makaledeki bulguların Türk kültür tarihine katkı sağlaması amaçlanmaktadır. Konuyla ilgili olarak Osmanlıarşivlerinde XVIII. yüzyıl ve daha sonraki dönemlere ait bazı kayıtları teşrifat, cîb-i hümâyûn (ceyb-ihümâyûn) ve harc-ı hassa defterleri gibi belgelerden takip etmek mümkündür. Bunlar incelendiğindesarayda yapılacak aşure için gerekli malzemeler, aşure yapımında ve dağıtımında kullanılan malzemeler, aşure dağıtılan kişiler ve bunları dağıtanlar, aşure pişirildiğinde yapılan ihsanlar, aşure getirenlere verilen bahşişler ve giydirilen kürkler gibi ayrıntıları görmek mümkündür. Arşiv belgelerininbize verdiği bu bilgiler, aynı zamanda saray görevlilerini ve bunların üç ayda bir aldıkları maaşlarile özel günlerde aldıkları bahşişleri göstermeleri bakımından da önemlidir. Bu çalışmada kullanılanbelgeler, XVIII. yüzyıl ve XIX. yüzyılın başlarını muhtevi olup, Osmanlı’nın son dönemlerinde aşuregününün dinî hayatındaki rolüne ilişkin anlatılara mutfak kültürü ve sosyal dayanışma bağlamındakatkı sağlamaktadır.

Preparing and distributing of Ashura to friends, which consists of at least ten kinds of ingredients,on 10th of Muharram “Ashura Day” has been accepted as the sunnah of Noah prophet and for thisreason the Ashura day has been celebrated in various manners as a holy day throughout history. Inthe Ottomans, it was common both among general public and the palace and government high officials to make and hand out ashura on the Ashura Day, which was something that was paid attention.Literature review reveals that making and distribution of ashura in the Ottoman Palace between theXVIIIth and XIXth century has not been emphasized. Therefore, the subject of this article is to examine the practices of Ashura making and handing out from XVIIIth century to the first half of theXIXth century on Ashura Day. The findings are intended to contribute to Turkish cultural history. The celebrations of the ashura day have been a tradition that revived Ottoman social life, strengtheningfeelings of unity and solidarity. Information regarding the Ashura Day is possible to be obtained fromsome documents in Ottoman archive such as “teşrifat, cîb-i hümayun (ceyb-i hümayun) and harc-ıhassa” books. It is possible to find such details as the ingredients needed for the ashura to be cookedin the palace, materials used in cooking and distributing Ashura, persons to whom ashura is distributed and persons who distribute ashura, kindnesses done when ashura is cooked, tips given to personswho bring ashura and furs that are dressed to them in these documents. The information provided bythe archive documents is also important in terms of indicating palace officials and their salaries andtips on special days. The documents used in this study comprise early XVIIIth and XIXth centuriesand contributes to the understanding of things done on the ashura day in the late Ottoman period.