Borsa endeksi ile makroekonomik büyüklükler arasındaki ilişki: Türkiye örneği

Abstract

Bu çalışmanın amacı, İstanbul Menkul Kıymetler Borsası (İMKB) ile Türkiye ekonomisine ait temel makroekonomik değişkenler arasında dinamik bir ilişkinin var olup olmadığını incelemektir. Çalışma, İMKB ile temel makroekonomik değişkenler arasında bir dinamik ilişkinin olması durumunda, bu ilişkinin doğasını ortaya koymayı hedeflemektedir. Bu bağlamda iki tip hipotezin testi söz konusudur. Hipotezlerden ilki menkul kıymetler borsasının etkin bir piyasa olup olmadığını test eden etkin piyasa hipotezi, ikincisi borsanın makroekonomik değişkenlerin gelecek değerlerini tahmin etmede kullanıp kullanılmayacağını test eden öncü gösterge hipotezidir. Bu iki hipoteze dayalı nedensellik ilişkilerinin ortaya çıkarılması, hem piyasa oyuncuları, hem de politika yapıcıları için önemli bilgiler taşımaktadır. Piyasa oyuncuları, piyasa etkin değil ise, makroekonomik değişkenlerin geçmiş değerlerini kullanıp, normal-üstü getiri elde etme olanakları elde edebilirler. Eğer borsa makroekonomik değişkenlerin bir nedeni ise, bu durumda politika yapıcılar bu bilgiyi politika üretirken bir öncü gösterge olarak kullanma olanağına sahip olacaklardır. Türkiye için borsa ve makroekonomik degişkenler arasındaki ilişkiler üzerine yeterli literatürün bulunmadığı, yapılan analizlerin de çok sayıda değişken içermediği ve bu çalışmaya kıyasla daha kısa dönemler için yapılmış olduğu görülmektedir. 1987?2009 yılları arasını kapsamakta olup, altı değişken içeren bu çalışmada, menkul kıymetler borsası ile makroekonomik değişkenler arasındaki ilişkiler, Türkiye için daha önce yapılmış çalışmalara göre daha geniş kapsamda ele alınmaktadır. Çalışmada kullanılan değişkenler İMKB (İstanbul Menkul Kıymetler Borsası) bileşik endeksi, faiz oranı, dolar döviz kuru, reel GSYH, enflasyon ve para arzıdır. Bu değişkenler üç aylık frekansta veri setine sahip olup, veri seti 1987:1 - 2009:3 dönemine aittir. Adı geçen değişkenler ile borsa arasındaki dinamik ilişkiyi incelemek için üç farklı yöntem uygulanmaktadır. Bunlardan birincisi Toda ve Yamamoto (1995) tarafından geliştirilen Granger nedensellik testidir. İkinci VECM (Vektör Hata Düzeltme Modeli) dayalı nedensellik testleri, ve nihayet üçüncüsü etki-tepki ve varyans ayrıştırma analizleridir. Sonuç olarak, Toda ve Yamamoto (1995) ve VECM içerisinde yapılan nedensellik test sonuçlarından elde edilen bulguların ortak bir çıkarımı, borsanın uzun-dönemde enflasyon için bir öncü gösterge niteliği taşıdığıdır. Buna karşın VECM'den elde edilen sonuçlara göre borsa, kısa-dönemde reel GSYH tahmininde öncü bir gösterge olarak kullanılabilir. Toda ve Yamamoto (1995) tarafından geliştirilen Granger nedensellik test sonuçları borsanın etkin bir piyasa olmadığı sonucuna varmasına rağmen, VECM'den elde edilen sonuçlara göre, borsa hem uzun-dönemde hem de kısa-dönemde etkin bir piyasa görünümündedir. Yani makroekonomik değişkenlerden borsaya herhangi bir nedensellik ilişkisi gözlenememektedir.

The purpose of this study is to investigate whether there are dynamic relationships between Istanbul Stock Exchange (ISE) and fundamental macroeconomics variables for Turkish economy. If there were such relationships between ISE and fundamental macroeconomic variables, then the study is to put forward the nature of them. Two hypotheses are tested in this regard. The first one is efficient market hypothesis to test whether a stock exchange is efficient or not and the second is leading indicators to find whether a stock exchange can be used to forecast values of macroeconomics variables. Revealing causal relationships based upon those two hypotheses carries out important information for both stock market players and policy makers. Stock market players, if the stock market is not efficient, can extract opportunities of abnormal returns by using information on past data for macroeconomics variables. However, if the stock is a cause of macroeconomic variables, policy makers will have the opportunity to use this information as a leading indicator in the process of policy production. The literature on the relationships between the stock market and macroeconomic variables has been very limited in the case of Turkey, the conducted analyses has had small number of variables and they has covered shorter time periods compared to this study. In this study which covers the period of 1987-2009 and contains six variables, the relationships between the stock market and macroeconomic variables are undertaken more broadly compared to previous studies for Turkey. The variables used in the study are ISE (Istanbul Stock Exchange) composite index, interest rate, exchange rate for dollar, real GDP, inflation and money supply. Those variables have quarterly data set and data set covers the period of 1987:1-2009:3. Three different methods are used in this study in order to investigate dynamic relationships between the macroeconomic variables and the stock market. The first one of those is Granger-causality developed by Toda and Yamamoto (1995). The second one is VECM (Vector Error Correction Mechanism)-based causality tests. The third one is impulse-response and variance decomposition analyses. In conclusion, the common finding from causality tests done by using Toda and Yamamoto (1995) and VECM is that the stock market is a leading indicator for inflation in the long-term. On the other hand, the results obtained only from the VECM depict that the stock market can be used as a leading indicator for the short-term forecasts of real GDP. Even though Toda and Yamamoto (1995) have come up with a conclusion that the stock market is inefficient, according to the findings from VECM the stock market appears to be efficient in both the long-term and short-term. Namely, there is no causal relationship between the macroeconomic variables and the stock market.